ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΒΙΑΣΤΙΚΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟ/ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΨΝΑ
ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΙΑΤΡΩΝ ΤΟΥ ΨΝΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ
ΤΟΥ ΨΥΧΙΑΤΡΕΙΟΥ
Εδώ και πάνω από 20 χρόνια, οι γιατροί και το προσωπικό του ΨΝΑ, όλων των ειδικοτήτων, άλλοτε με πρωτοβουλίες που ανέλαβαν και άλλοτε με την ενεργό συμμετοχή τους, έδωσαν ώθηση σε μεταρρυθμιστικές διαδικασίες στο ΨΝΑ και γενικότερα, οι οποίες, αν και ανολοκλήρωτες σε μεγάλο βαθμό (εξαιτίας, μεταξύ άλλων, και της έλλειψης, διαχρονικά, μιας συγκροτημένης και πραγματικά μεταρρυθμιστικής πολιτικής για την ψυχική υγεία), κατάφεραν να εγκαθιδρύσουν και να παγιώσουν ορατά αποτελέσματα, κυρίως στον τομέα της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης (34 ξενώνες και οικοτροφεία και 54 προστατευόμενα διαμερίσματα).
Το όραμα/στόχος, ωστόσο, των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών για ένα ριζικά εναλλακτικό στο παραδοσιακό ίδρυμα και στον εγκλεισμό και βασισμένο στην κοινότητα σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας δεν αποτέλεσε κινητήρια δύναμη και επιδιωκόμενο στόχο για όλους και σε όλα τα επίπεδα ευθύνης, πρωτίστως, όμως, για την εκάστοτε κρατούσα πολιτική ψυχικής υγείας των διαδοχικών κυβερνήσεων.
Σ΄ ένα πεδίο ποικίλων, ενίοτε διαμετρικά αντίθετων προσανατολισμών, εναντιωματικών στάσεων και αντιστάσεων, είναι αυτονόητο ότι η κύρια και τελική ευθύνη ήταν ανέκαθεν σ΄ αυτούς που (διαμέσου και των εκάστοτε επιτελείων τους) είναι υπεύθυνοι για την συγκρότηση της πολιτικής για την ψυχική υγεία.
Όμως ήταν αυτοί που, διαχρονικά, είχαν αναγάγει την πολιτική ψυχικής υγείας σε απλή απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων, χωρίς να λαμβάνεται μέριμνα ώστε η κάθε χρηματοδοτούμενη ενέργεια να έχει έναν (τον, υποτίθεται, επιδιωκόμενο) πραγματικά μεταρρυθμιστικό χαρακτήρα και συγκεκριμένο, ορατό και υλικό αποτέλεσμα, το οποίο, εν συνεχεία, να παγιώνεται και ν΄ αποτελεί μέρος του (επίσης υποτιθέμενου) υπό συγκρότηση ολοκληρωμένου δικτύου κοινοτικών υπηρεσιών.
Και την ίδια στιγμή, ήταν αυτές οι διαδοχικές πολιτικές ηγεσίες που είχαν επιλέξει την, επίσης διαχρονική, ανεξέλεγκτη χρηματοδότηση των ΜΚΟ, σε μια πολιτική, με τις ευλογίες της ΕΕ, πριμοδότησης του ιδιωτικού τομέα, χωρίς, ωστόσο, και εδώ να λαμβάνεται μέριμνα ώστε να υπάρχει συγκεκριμένο μεταρρυθμιστικό αποτέλεσμα, να συνδέεται, δηλαδή, η χρηματοδότηση με συγκεκριμένες ενέργειες και αποτελέσματα ριζικού μετασχηματισμού του θεσμού. Και ενώ στο δημόσιο η «παρενέργεια» αυτής της πολιτικής ήταν ο απλός εξωραϊσμός, στον ιδιωτικό τομέα ήταν η ασύδοτη και ανεξέλεγκτη επιχειρηματική δράση, ερήμην των αναγκών για την συγκρότηση ενός ολοκληρωμένου συστήματος κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Δεν έγιναν ποτέ τα αυτονόητα. Η τομεοποίηση. Τα ολοκληρωμένα δίκτυα των κοινοτικών υπηρεσιών (με άξονα το Κέντρο Ψυχικής Υγείας) που θα λειτουργούσαν εναλλακτικά στην ανάγκη νοσοκομειακής νοσηλείας, προλαμβάνοντάς την, μειώνοντας την ανάγκη της και καθιστώντας την κυρίως εκούσια και σπανίως ακούσια. Δεν υπήρξαν καν οι αναγκαίες, αριθμητικά, κλίνες νοσηλείας που μια χώρα σαν την Ελλάδα, με τελείως ανύπαρκτο σύστημα κοινοτικών υπηρεσιών, θα είχε ανάγκη (μια από τις κύριες αιτίες της ντροπής των ράντζων). Οι κλινικές στα γενικά νοσοκομεία λειτουργούν όπως και οι κλινικές στα ψυχιατρεία, καθώς ο νοσοκομειοκεντρικός χαρακτήρας του συστήματος ουδόλως μετακινήθηκε.
Για ποια μεταρρύθμιση, επομένως, μιλάμε; Για ποια ολοκλήρωση των προϋποθέσεων και για ποια «λήγοντα συμβόλαια» ώστε στα τέλη του 2015 να κλείσουν τα ψυχιατρεία; Εχοντας γίνει ποιές από τις προϋποθέσεις του κλεισίματος, αν με αυτό εννοούμε ένα πραγματικά μεταρρυθμισμένο σύστημα και όχι απλώς μιαν όπως-όπως μετακόμιση των κλινικών από το ψυχιατρείο στο γενικό νοσοκομείο;
Και την ίδια στιγμή που τίθεται το ζήτημα του «κλεισίματος» είναι που η λειτουργία των διαφόρων μονάδων του ΨΝΑ (αλλά και των άλλων ψυχιατρείων), των τμημάτων εισαγωγών, των στεγαστικών δομών κλπ, είναι πολύ κάτω από τα όρια ασφαλούς λειτουργίας, αγγίζοντας τα όρια της παντελούς αδυναμίας λειτουργίας. Τμήματα εισαγωγών με 27 κλίνες και 5 έως 15 ράντζα, με 14 νοσηλευτές για όλες τις βάρδιες. Στεγαστικές δομές με 6 έως 8 άτομα προσωπικό. Πώς θα μπορέσουν αυτές οι δομές να στηρίξουν και να φροντίσουν το πλήρες φάσμα των αναγκών, ιδιαίτερα των πιο πολύπλοκων και δύσκολων, ανθρώπων που πρέπει να μεταβούν σε στεγαστικές δομές, όταν το προσωπικό που αυτές έχουν, δεν φτάνει ούτε καν για την στοιχειώδη λειτουργία τους;
Πριν από την όποια συζήτηση περί «κλεισίματος» και πάντα στη λογική του πάλαι ποτέ οράματος της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, προέχουν τα εξής, χωρίς τα οποία καμιά συζήτηση για κλείσιμο δεν μπορεί και δεν θα επιτραπεί να ξεκινήσει:
1ον Εξασφάλιση των κατάλληλων εξωνοσοκομειακών στεγαστικών δομών για τους ασθενείς στα τμήματα χρόνιας παραμονής του ΨΝΑ. Αξιολόγηση/εκτίμηση των ιδιαίτερων αναγκών τους σε εξατομικευμένη βάση, προσδιορισμός, στη βάση αυτής της εκτίμησης, των κενών θέσεων σε στεγαστικές δομές του ΨΝΑ, αλλά και των ΜΚΟ του Ψυχαργώς και, περαιτέρω, ίδρυση, από το ΨΝΑ, νέων στεγαστικών δομών για όσους δεν επαρκούν οι υπάρχουσες θέσεις ή έχουν ειδικές ανάγκες (πχ, περιπτώσεις αυτισμού κλπ), με μικρό, εν προκειμένω, αριθμό ενοίκων και εξειδικευμένα προγράμματα φροντίδας. Πρόσληψη μονίμου προσωπικού για την στελέχωση των όποιων νέων στεγαστικών δομών θεωρηθεί ότι είναι αναγκαίες για την μετάβαση των, ως άνω, νοσηλευόμενων στο ΨΝΑ. Διασφάλιση ότι οι ΜΚΟ δεν θα κάνουν επιλογές των ασθενών που θεωρούν ως πιο «λειτουργικούς» και ότι θα τεθούν σε πλήρη συνεργασία σε λογικές αποιδρυματοποίησης και όχι «ξεδιαλέγματος» και «επιστροφών».
2ον. Εξασφάλιση (μέσω προσλήψεων κλπ) μονίμου προσωπικού ώστε τα τμήματα εισαγωγών, για τους αριθμούς κλινών και νοσηλευομένων που αναφέρθηκαν ανωτέρω, να έχουν τουλάχιστον 20 νοσηλευτές/τριες (και 25 αν και όταν αργότερα μεταβούν σε γενικό νοσοκομείο). Επίσης, για τις εξωνοσοκομειακές στεγαστικές δομές (ξενώνες ή οικοτροφεία), να διασφαλιστούν 10-12 άτομα νοσηλευτικού προσωπικού για την ουσιαστική στήριξη των φιλοξενουμένων στις διαδικασίες της ΨΚΑ, ανάλογα με τον αριθμό και/ή την πολυπλοκότητα των αναγκών των φιλοξενουμένων, σε συνδυασμό και με τον εκάστοτε αριθμό των προστατευόμενων διαμερισμάτων που υποστηρίζονται από την στεγαστική δομή.
3ον Να ληφθεί, περαιτέρω, σοβαρά υπόψιν ότι, σε περίπτωση μεταφοράς των
υπαρχόντων τμημάτων του ΨΝΑ σε γενικά νοσοκομεία, με τον (ανεπαρκή) αριθμό των ειδικευμένων ψυχιάτρων που έχουν αυτή τη στιγμή (από 3 έως 5), θα είναι αδύνατη (πέραν της μη επαρκούς θεραπευτικά καθημερινής λειτουργίας) όχι απλώς η ασφαλής, αλλά ούτε καν η δυνατότητα της καθημερινής εφημερίας. Αρα, υπάρχει ανάγκη για άμεσες προσλήψεις γιατρών στο ΨΝΑ.
4ον Αμεση εφαρμογή της τομεοποίησης, με τομείς (ΤΟΨΥ) των 100.000 κατοίκων. Η εφαρμογή της τομεοποίησης, το να εξοικειωθεί η ολότητα των λειτουργών και των υπηρεσιών σ΄ αυτό τον τρόπο λειτουργίας (την ανάληψη, δηλαδή, της ευθύνης για τις ανάγκες ψυχικής υγείας του πληθυσμού μιας ορισμένης περιοχής) είναι από μόνη της μια απαιτητική διαδικασία που θέλει το δικό της χρόνο, ώστε να παγιωθεί και να παρουσιάσει τα συνδεδεμένα με αυτήν αποτελέσματα. Το ότι δεν έγινε μέχρι τώρα δεν σημαίνει ότι μπορεί να παραβλεφθεί η μη εφαρμογή της και ενώ εθεωρείτο εκ των ουκ άνευ για την μεταρρύθμιση και το κλείσιμο των ψυχιατρείων, τώρα, υπό την πίεση των διαφόρων μνημονίων, να θεωρείται, ελαφρά τη καρδία, ότι μπορεί να υπάρξει ολοκλήρωση και επίτευξη των στόχων της μεταρρύθμισης χωρίς αυτήν. Μια τέτοια προσέγγιση προδίδει τουλάχιστον έλλειψη σοβαρότητας.
5ον Αμεση έναρξη οικοδόμησης κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, με στόχο την δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου υπηρεσιών σε κάθε ΤΟΨΥ. Κεντρική μονάδα του δικτύου πρέπει να είναι το Κέντρο Ψυχικής Υγείας (ΚΨΥ). Επομένως, άμεση δημιουργία και έναρξη λειτουργίας ενός ΚΨΥ ανά ΤΟΨΥ, διασυνδεδεμένου με την μονάδα νοσηλείας και τις άλλες σχετικές υπηρεσίες του τομέα και κατάλληλα στελεχωμένου. Η στελέχωση για τα νέα ΚΨΥ θα μπορούσε και να προέλθει από το ψυχιατρείο αν επαρκούσε το προσωπικό, αλλά δεν επαρκεί, καθώς, όπως προαναφέρθηκε, αυτό δεν φτάνει ούτε για την ενεστώσα λειτουργία του ψυχιατρείου. Είναι βέβαιο ότι, στην περίοδο της μετάβασης (στην διαδικασία, δηλαδή, του μετασχηματισμού του ιδρύματος, που η επίσημη πολιτική το ανάγει σε απλό «κλείσιμο»), προκειμένου και τα απολύτως αναγκαία ΚΨΥ να γίνουν και τα υπάρχοντα τμήματα και οι στεγαστικές δομές να λειτουργούν σωστά και με ασφάλεια, θα χρειαστεί πολύ περισσότερο προσωπικό, μόνιμο και όλων των ειδικοτήτων (ψυχίατροι, νοσηλευτές, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, εργοθεραπευτές κλπ).
Είναι αυτονόητο ότι όλο το υπάρχων προσωπικό του ΨΝΑ, όχι μόνο το ιατρικό και το νοσηλευτικό, αλλά και το διοικητικό και τεχνικό, είναι απολύτως απαραίτητο, («δεν περισσεύει κανείς») και μπορεί να συμμετάσχει και κατάλληλα να αξιοποιηθεί στην όλη διαδικασία του μετασχηματισμού.
Θα πρέπει, εν προκειμένω, να τονίσουμε τη σημασία του να παραμείνουν τα ΚΨΥ δημόσια και να μην παραδοθούν και αυτά σε ιδιώτες, είτε του κερδοσκοπικού, είτε του «μη κερδοσκοπικού» τομέα (ΜΚΟ).
6ον Όταν τα ανωτέρω δημιουργηθούν και επαρκώς λειτουργήσουν, τότε (και μόνο τότε) θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς μια βαθμιαία διαδικασία μετακίνησης των διαφόρων νοσηλευτικών μονάδων (τμήματα εισαγωγών) από το άσυλο προς κατάλληλους χώρους των νοσοκομείων, με κατάλληλη και επαρκή (ως άνω) στελέχωση, με διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων όλων των εργαζομένων και χωρίς καμιά, καθ΄ οδόν, μείωση κλινών.
7ον. Είναι εξαιρετικά σημαντική, παράλληλα με τα ανωτέρω, η ουσιαστική υποστήριξη των ευκαιριών επαγγελματικής αποκατάστασης των επανεντασσόμενων και γενικά των ανθρώπων με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, μέσω της ενίσχυσης και του πολλαπλασιασμού των ΚΟΙΣΠΕ και άλλων συνεταιριστικών δραστηριοτήτων, έτσι ώστε η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και η κοινωνική ένταξη να μη διαιωνίζονται ως απλώς κενός λόγος και ευχολόγιο.
8ον Σε όλη αυτή την διαδικασία, αν πρόκειται πραγματικά για μια διαδικασία μετασχηματισμού του ψυχιατρικού θεσμού, το πιο εχθρικό προς αυτήν πράγμα θα ήταν οι ως τετελεσμένα γεγονότα αποφάσεις από τα πάνω, ερήμην των άμεσα ενδιαφερομένων. Αντίθετα, βασικό κριτήριο μιας ουσιαστικής αλλαγής (αν υποθέσουμε ότι μιλάμε με όρους μεταρρύθμισης και όχι ευκαιρίας για απορρύθμιση του συστήματος) είναι η ενεργός συμμετοχή των άμεσα ενδιαφερομένων στην όποια διαδικασία λήψης αποφάσεων, για οτιδήποτε αφορά τη φύση, την κουλτούρα, τις πρακτικές και τους διαδοχικούς βηματισμούς στην πορεία του μετασχηματισμού.
9ον. Τέλος, αν θεωρήσουμε ότι η συγκρότηση και η συνέχεια των θεραπευτικών ομάδων είναι εκ των ουκ άνευ σε μια διαδικασία που θέλει να λέγεται εν τη ουσία μεταρρυθμιστική, τότε θα πρέπει, σε κάθε βήμα, να εξασφαλιστεί η διατήρηση, στην όποια μετακίνηση, των θεραπευτικών ομάδων. Επομένως, διαδικασίες «διαθεσιμότητας», «κινητικότητας» κλπ, πέρα από τον όποιο άλλο αρνητικό χαρακτήρα τους, είναι άκρως επιζήμιες και διαλυτικές σε μια διαδικασία που θέλει να λέγεται ότι είναι «διαδικασία μετασχηματισμού του ψυχιατρικού θεσμού».
Εν κατακλείδι, το ψυχιατρικό άσυλο (ψυχιατρείο, νοσοκομείο ή όπως αλλιώς ονομαστεί) δεν είναι ένα απλό κτίριο που το αδειάζουμε, το κλειδώνουμε και φύγαμε. Εν μέσω των κυρίαρχων χαρακτηριστικών του ολοπαγούς ιδρύματος τα οποία το συνιστούν και το προσδιορίζουν (κατασταλτικές πρακτικές, απο-υποκειμενοποίηση κοκ), εμπεριέχεται και το στοιχείο της προστασίας, ως στοιχείο της αντίφασης την οποία ενσαρκώνει το άσυλο – ως προστασία, ωστόσο, καταπιεστική και εν τέλει ακυρωμένη. Αυτή η παράμετρος είναι πρωταρχικής σημασίας και δεν πρέπει ουδόλως να αγνοηθεί αλλά, αντίθετα, πρέπει να «διατηρηθεί μετασχηματιζόμενη» προς μιαν άλλου τύπου προστασία, συνδυασμένη με την ελευθερία του υποκειμένου, μια ελευθερία που δεν θα ισοδυναμεί με την εγκατάλειψη, αλλά θα υποστηρίζεται από ένα τομεοποιημένο και ολοκληρωμένο δίκτυο υπηρεσιών μέσα στην κοινότητα.
Συζήτηση για το «κλείσιμο του ψυχιατρείου» θα προκύψει αν και όταν ληφθούν σοβαρά υπόψιν, τεθούν σε εφαρμογή και λειτουργήσουν τα ανωτέρω. Αλλωστε, η επίτευξη και εφαρμογή τους είναι η δική μας άμεση και με κάθε αγωνιστικό τρόπο επιδίωξη.
2/9/2013
ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΓΙΑΤΡΩΝ ΤΟΥ ΨΝΑ
Η ΠΕΝΤΑΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΙΝΑΠ ΨΝΑ
ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΜΕΓΑΛΟΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΣ
ΠΑΠΥΡΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
ΠΙΡΝΕΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
ΦΛΟΥΔΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ