Ψυχική υγεία

Για μιαν ακόμη φορά το Δίκτυο «Αργώς», δηλαδή οι ιδιωτικοί «μη κερδοσκοπικοί» φορείς που ανέλαβαν κατ΄ αποκοπήν, με κρατική και κοινοτική χρηματοδότηση, να υλοποιήσουν ένα μέρος της μεταστέγασης των πρώην εγκλείστων των δημόσιων ψυχιατρείων σε οικοτροφεία, βρέθηκαν έξω από το Υπουργείο Υγείας εκλιπαρώντας για την καταβολή των χρεωστούμενων. Μια κινητοποίηση όχι των ανεξάρτητων σωματείων των εργαζομένων, αλλά των εργοδοτών.

Ο «εντολέας», αμέσως μόλις τέλειωσαν τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, έπαψε να τηρεί τα υπεσχημένα. Και ο «ανάδοχος», αφού, όπως εξακολουθεί να διατυμπανίζει, συνετέλεσε στην κατά το δυνατόν «ταχεία απορρόφηση» των διατιθέμενων κοινοτικών κονδυλίων, μένει τώρα να «μαζεύει» (να διαχειρίζεται) τα συντρίμια.

Ποια ήταν η «ανάθεση»; Να μεταφέρουν ένα μέρος των ασθενών χρόνιας παραμονής των δημόσιων ψυχιατρείων σε οικοτροφεία που ιδρύονται από ιδιωτικές «μη κερδοσκοπικές» εταιρείες, με χρηματοδότηση που προέρχεται αποκλειστικά μέσω του κράτους. Περιφερικά, υπήρξαν και κάποιες επιδερμικές «κοινοτικές» δράσεις.

Ελάχιστες από αυτές τις εταιρείες είχαν «παρελθόν» (δηλαδή, μια ιστορία).Ολες, όμως, έλπιζαν σε ένα «μέλλον», μέσω χρηματοδοτήσεων, αρχικά από τα ευρωπαϊκά προγράμματα, εν συνεχεία από τα ασφαλιστικά ταμεία και εν τέλει - γιατί αυτό είναι το ζητούμενο - από την αυτοχρηματοδότηση μέσω μιας εκμετάλλευσης ιδιωτικού δικαίου κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

Οσο κι΄ αν είναι «εκ γενετής» διάτρητος ο όρος ΜΚΟ, στην περίπτωση των εν λόγω φορέων η χρήση του ξεπερνά κάθε όριο εννοιολογικής διαστρέβλωσης, καθώς χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό του ακριβώς αντιθέτου του (αλλά και συμπληρωματικού του), δηλαδή, μιας «κυβερνητικής λειτουργίας» από φορείς - βραχίονες υλοποίησης της κρατικής πολιτικής

Γιατί το κράτος επέλεξε αυτή τη μαζική προσφυγή σε μορφώματα, τα οποία, από ένα σημείο και πέρα, όσο το Γ΄ ΚΠΣ πλησίαζε στη λήξη του, ξεπηδούσαν τα ένα πίσω από άλλο, σαν από το πουθενά, με όλο και πιο απόμακρη, έως καθόλου, σχέση με την ψυχική υγεία;

Γιατί αποτελούσαν, για ίδιο όφελος, το όχημα της ιδιωτικοποίησης των εργασιακών σχέσεων. Χωρίς αυτά, τα (εσκεμμένα) θνησιγενή κατασκευάσματα, θα ήταν αδύνατο για το κράτος να δημιουργήσει στο χώρο της ψυχικής υγείας επισφαλείς, προσωρινές και κακοπληρωμένες θέσεις εργασίας. Χωρίς αυτή τη συνθήκη, της πρόσληψης μέσω ενός ενδιάμεσου «επιχειρηματία», θα ήταν αδύνατο για το κράτος να προχωράει τώρα σε τόσο δραστικές περικοπές, αδιαφορώντας αν εκατοντάδες εργαζόμενοι δεν πληρώνονται για μήνες ολόκληρους. Χωρίς αυτές τις σχέσεις εργασίας θα ήταν αδύνατες οι απολύσεις, ο εξαναγκασμός σε παραίτηση, η προϊούσα (και επιδιωκόμενη) μείωση του προσωπικού.

Αλλά αυτή είναι και η συνθήκη που συντελεί στη μετατροπή των εργαζομένων στα ιδιωτικά οικοτροφεία σε όμηρους των «αναδόχων», δηλαδή, των αφεντικών των εταιρειών, τα οποία προσπαθούν να αξιοποιήσουν την απελπισία τους και την ανάγκη ν΄ αγωνιστούν για τα δικαιώματά τους, για δικό τους όφελος. Όλοι οι εργαζόμενοι στο χώρο των ιδιωτικών «μη κερδοσκοπικών» εταιρειών είχαν, στο ένα ή στον άλλο βαθμό, την εμπειρία από τη συμπεριφορά εργοδοτών ως προς το πώς διέθεταν τα όποια κονδύλια κατάφερναν εν τέλει να αποσπάσουν από το κράτος: η τελευταία προτεραιότητα ήταν πάντα η ποιότητα ζωής των ενοίκων των δομών και οι μισθοί των εργαζομένων. Ολοι είχαν εμπειρία από εκβιασμούς και αρκετοί από απολύσεις.

Μήπως οι «μη κερδοσκοπικές» ήταν καθ΄ οιονδήποτε τρόπο φορείς ενός εναλλακτικού παραδείγματος άσκησης της ψυχιατρικής φροντίδας, το οποίο δεν μπορούσαν (ας δεχτούμε) να υλοποιήσουν στο δημόσιο και κατέφυγαν στον ιδιωτικό τομέα για να έχουν την άνεση της ανέλιξης του νέου «επιστημονικού παραδείγματος», ή έστω "μοντέλου", το οποίο υποτίθεται ότι κάποιοι εξ αυτών ευαγγελίζονταν;

Αν υπήρχε ένας στοιχειωδώς εναλλακτικός λόγος, δεν θα επέσειαν ως απειλητική συνέπεια της μη χρηματοδότησης τους «κινδύνους για τις οικογένειες και το κοινωνικό σύνολο». Δεν θα χρησιμοποιούσαν φράσεις όπως, «επανεισαγωγή στα ψυχιατρεία των ενοίκων τους με ακούσιες νοσηλείες». Αραγε συμφωνούν όλοι οι «ανάδοχοι» των κρατικών αυτών προγραμμάτων με αυτό το «πνεύμα»; Κι αν κάποιοι διαφωνούν, πώς συνυπογράφουν, πώς εμφανίζονται από κοινού μ΄ αυτό το μεσαιωνικό τρόπο σκέψης, μ΄ αυτή την κουλτούρα του ψυχοπάζαρου της δήθεν αποασυλοποίησης;

Τι Δίκτυο «Μεταρρύθμισης» είναι αυτό, όπου στα διάφορα οικοτροφείων του (όπως έχει διαπιστώσει και καταγράψει η Επιτροπή για την Προστασία των Δικαιωμάτων των Ψυχικά Πασχόντων) υπάρχουν ενίοτε δωμάτια απομόνωσης με σιδερένιες πόρτες, συνήθως οι εξώπορτες είναι κλειδωμένες, σε πολλά οι ένοικοι καθηλώνονται κατά κόρον και παρακολουθούνται με κάμερες όχι μόνο όταν είναι δεμένοι, αλλά και όταν κάθονται στο σαλόνι και όπου η ποιότητα και η κουλτούρα που διέπει τη λειτουργία τους αναπαράγει το άσυλο στις χειρότερες εκδοχές του; Πώς, αν κάποιοι διαφωνούν με αυτά (τα αναμφισβήτητα, που, φυσικά, συμβαίνουν και σε μεγάλο μέρος του δημόσιου τομέα), μπορούν να κάνουν κοινό μέτωπο και ν΄ αγωνίζονται για τη χρηματοδότηση των εμπόρων της «μεταρρύθμισης»;

Το ερώτημα είναι γιατί, αν κάποιοι (ιδιαίτερα οι μεταγενέστερες «αναθέσεις», αλλά και πολλών εκ των προγενέστερων μη εξαιρουμένων) είναι κυρίως «έμποροι της μεταρρύθμισης», εξακολουθούν να συνεχίζουν με όλη αυτή τη δυσκολία - την υποχρηματοδότηση κλπ. Αν, δηλαδή, δεν «βγαίνει» το προσδοκόμενο κέρδος (όπως στη φάση της συγχρηματοδότησης);

Κι΄ από την άλλη, το Υπουργείο, που διαρκώς και δημαγωγικά κατηγορεί τους «ενδιάμεσους εργοδότες» για σκάνδαλα, για διαφθορά κλπ, με στοιχεία που, όπως λέει, έχει από τους ελέγχους που έχει κάνει, γιατί δεν τους αποκαλύπτει; Γιατί δέχεται να συνεργάζεται με φορείς που, όπως λέει, είναι αναξιόπιστοι και «διαθέτουν αλλού», σε «άλλες προτεραιότητες», τα λεφτά, αντί να πληρώνουν έγκαιρα τους εργαζόμενους και να εξασφαλίζουν την ποιότητα ζωής στους ενοίκους τους; Γιατί, δηλαδή, τους καταγγέλλει ως αναξιόπιστους και ταυτόχρονα τους διατηρεί, συνεχίζοντας να τους απαξιώνει και να μη τους «πληρώνει», κάνοντάς τους ακόμα πιο αναξιόπιστους;

Γιατί το κράτος υπονομεύει το ίδιο το δικό του εγχείρημα των «μη κερδοσκοπικών»; Δεν είναι μόνο η δραστική περιστολή των κοινωνικών δαπανών, που τώρα, με τις συνέπειες της χρηματοπιστωτικής και γενικότερης οικονομικής κρίσης, θα γίνει ακόμα εντονότερη. Είναι ότι ακριβώς εξαιτίας αυτής της κρίσης, προωθείται με ακόμα μεγαλύτερη ένταση η διαδικασία της ιδιωτικοποίησης, πέρα από το στάδιο των «μη κερδοσκοπικών» (που εξυπηρέτησαν με το αζημίωτο οι εν λόγω «ανάδοχοι»), στο στάδιο των ακραιφνώς κερδοσκοπικών, που, ούτως ή άλλως, προβλέπονται για τις δομές της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης από το νόμο 2716/99.

Εκεί οδηγεί η πολιτική του Υπουργείου, εκεί αποβλέπουν πολλοί εκ των συμμετεχόντων στο «παιχνίδι» ιδιοκτήτες εταιρειών. Το πέρασμα στην πληρωμή από τα ασφαλιστικά ταμεία φαίνεται ότι θα είναι ένα ενδιάμεσο στάδιο και μέρος της μελλοντικής επιχειρηματικής τους δραστηριότητας, καθώς λήγει η προθεσμία της δεκαετούς υποχρέωσης του κράτους να «συντηρήσει» τις δομές αυτές και η επιβίωσή τους θα εξαρτηθεί από το βαθμό στον οποίο θα μπορούν να εξασφαλίσουν τα μέσα της αυτοσυντήρησης και αναπαραγωγής τους.

Αντίθετα με ό,τι κραυγάζουν δημαγωγώντας οι ιδιοκτήτες των εταιρειών, το μέλλον που προετοιμάζεται στους ασθενείς δεν είναι τόσο η «επιστροφή τους στα ψυχιατρεία» (τουλάχιστον στο προβλεπτό μέλλον), όσο η πλήρης εμπορευματοποίηση της φροντίδας τους, όπως έχει συμβεί και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που «προηγήθηκαν», με όλες τις συνέπειες για τις ταξικές διακρίσεις και το μοντέλο της φροντίδας που επιφυλάσσεται για τα άτομα τα πιο φτωχά και με τις πιο πολύπλοκες ανάγκες - αυτά των οποίων η ανθρώπινη και θεραπευτική μεταχείριση και η διασφάλιση των δικαιωμάτων τους απαιτεί τη διάθεση επαρκών ποσοτικών και ποιοτικών πόρων.

Μια ιδέα αυτής της φροντίδας πήραμε με την πρακτική που ήδη ασκείται σε μεγάλο μέρος του ιδιωτικού (αλλά και του δημόσιου) τομέα στο χώρο της «αποκατάστασης» - και εδώ, δυστυχώς, περιορίζεται η όλη «καινοτομία» για την οποία επαίρεται και με την οποία προικοδοτεί το μέλλον ο ιδιωτικός «μη κερδοσκοπικός» τομέας ως όλον : περιφερική, επιπολής και κατ΄ εφαπτομένην σχέση με την πραγματικότητα των αναγκών, επιλογή, απόρριψη, θεραπευτική και κοινωνική εγκατάλειψη, περιοριστικά μέτρα, κάμερες, δέσιμο και απομόνωση - με παροχή εξωραϊσμένων χώρων για όσους έχουν να πληρώσουν.

Το εγχείρημα των ιδιωτικών «μη κερδοσκοπικών» εταιρειών δεν ήταν κατ΄ ουδένα τρόπο «η ψυχιατρική μεταρρύθμιση» που, τώρα, «απαξιώνεται από το κράτος», αλλά η ενσάρκωση της αποτυχίας της μεταρρύθμισης, το πιο υψηλό σημείο ενός συνολικά αποτυχημένου εγχειρήματος. Δεν παρήγαγε παρά ανασφάλεια και κακή ποιότητα για τους ενοίκους των περισσότερων δομών και επισφαλείς και κακοπληρωμένες σχέσεις εργασίας για τους λειτουργούς.

Η κύρια ευθύνη είναι, φυσικά, στο κράτος και τις κυβερνήσεις που διαχειρίστηκαν τη λεγόμενη μεταρρύθμιση επί 25 χρόνια. Δεν είναι, όμως, άμοιρη ευθυνών και η «συμμαχία των προθύμων» αυτής της πολιτικής.

Η λύση δεν είναι στην απεγνωσμένη επιβίωση του αποτυχημένου εγχειρήματος, αλλά στην άμεση δημοσιοποίηση όλων των στεγαστικών δομών του ιδιωτικού «μη κερδοσκοπικού» τομέα, με την αυτονόητη διασφάλιση επαρκούς, καλά αμειβόμενου και σωστά εκπαιδευμένου προσωπικού, που θα λειτουργεί σε λογικές πραγματικής αποιδρυματοποίησης και ελευθερίας - το ίδιο όπως απαιτείται και για τις υπάρχουσες υπηρεσίες του δημόσιου τομέα.

Δημοσιοποίηση, εν προκειμένω, δεν σημαίνει την αναπαραγωγή της οφθαλμοφανούς και από κάθε άποψη χρεοκοπίας του δημόσιου τομέα (συχνά θεραπαινίδας του ιδιωτικού), αλλά τη διασφάλιση στοιχειωδών δικαιωμάτων, όπως είναι η (κατασυκοφαντημένη από το νεοφιλελεύθερο συρφετό) μονιμότητα της θέσης εργασίας και η κανονική καταβολή του μισθού των εργαζομένων - κάτι που και στον ίδιο το δημόσιο τομέα έχει αρχίσει να αμφισβητείται.

Δημοσιοποίηση, δηλαδή, ως μια στιγμή ενός κοινού αγώνα στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων, ποιότητα ζωής και θεραπευτικής σχέσης ασθενών και λειτουργών, για τον έλεγχο διαδικασιών, λειτουργιών και χώρων από τους ίδιους τους λειτουργούς και τους «λήπτες» των υπηρεσιών, για την οικοδόμηση ενός κινήματος με όλη την κοινωνία, με λογικές χειραφέτησης και όχι εγκλεισμού/αποκλεισμού, εμπορευματοποίησης και κοινωνικού ελέγχου.


ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ
25 Νοεμβρίου 2008