Η Ψυχιατρική μεταρρύθμιση υπήρξε αναμφίβολα μία από τις πιο ριζοσπαστικές κινήσεις σε πολιτικοκοινωνικό επίπεδο τον περασμένο αιώνα. Αυτή η μεταφορά του κέντρου βάρους της αντιμετώπισης της ψυχικής νόσου από το νοσοκομείο στην κοινότητα πρέπει να είναι ο στόχος κάθε νοσηλείας, καθώς στοχεύει στην καλύτερη αντιμετώπιση των αναγκών των ατόμων με ψυχικές διαταραχές.
Από τα πρώτα στάδια της νοσηλείας ενός ασθενούς απαραίτητες προϋποθέσεις είναι: η υπευθυνοποίηση και η συναίνεση του, η ανάθεση στην οικογένεια μέρους ευθυνών, η ανάληψη των ασθενών από σταθερή ομάδα, η πλαισίωση και η στήριξη της θεραπείας από το σύνολο του προσωπικού, η ταχύτερη ένταξη του αρρώστου στις ομαδικές λειτουργίες των κέντρων ημερησίας απασχόλησης, με σκοπό την ταχύτερη έξοδο από το νοσοκομείο, την κοινωνικοποίηση και την αποφυγή της υποτροπής.
Κάθε θεραπευτικό πλαίσιο στηρίζεται σε ένα έργο αποκατάστασης. Μια συνεχή διαδικασία κατανόησης της εσωτερικής και της εξωτερικής πραγματικότητας κάθε ατόμου. Ο θεραπευτικός στόχος δεν είναι μόνο η αποκατάσταση κάποιων δεξιοτήτων και συμπεριφορών, αλλά η σφαιρική αντιμετώπιση των ελλειμματικών καταστάσεων τόσο στο συναισθηματικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων. Αυτό επιτυγχάνεται με τη συνεχή αλληλεπίδραση με τον κοινωνικό χώρο, καθώς ο ασθενής αποτελεί ζωντανό κύτταρο αυτού του οργανισμού.
Οι θεραπευτικές μέθοδοι, η φαρμακευτική αγωγή, οι ιατρικές πράξεις θα πρέπει να καθορίζονται από τις ιδιαιτερότητες, το φύλο καθώς και τις ανάγκες κάθε ατόμου. Απαραίτητη λοιπόν προϋπόθεση για την επιτυχή έκβαση μιας νοσηλείας είναι η εγκατάσταση μιας θεραπευτικής συμμαχίας, ανάμεσα στη θεραπευτική ομάδα και τον θεραπευόμενο. Ο ασθενής θα δεχθεί το φάρμακο και θα συμμορφωθεί με τις οδηγίες που θα του δοθούν, όταν νιώσει ότι η θεραπευτική ομάδα ενδιαφέρεται για εκείνον. Όταν ενημερωθεί με υπευθυνότητα σχετικά με την αναγκαιότητα της λήψης του φαρμάκου, τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες και όταν όλα αυτά γίνονται όσο το δυνατόν βάσει των αναγκών και επιθυμιών του.
Τα χαρακτηριστικά ενός θεραπευτικού πλαισίου πρέπει να είναι τα εξής:
·Ένας προστατευόμενος χώρος ικανός να αναπαραγάγει κατά προσέγγιση την έννοια του σπιτιού, της καθημερινότητας, της συμμετοχής των μελών στα καθημερινά γεγονότα.
·Ένας χώρος που προστατεύει την έννοια του προσωπικού χώρου, των προσωπικών αντικειμένων και ενισχύει όλες τις δραστηριότητες που προσδιορίζουν την ατομικότητα.
·Ένας χώρος που προασπίζει την έννοια του κοινόχρηστου χώρου και των κανόνων κοινής συνύπαρξης που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του συναισθήματος της ομαδικότητας (κοινά και ταυτόχρονα διαφοροποιημένα καθήκοντα)
·Ένας χώρος που έχει συνεχή επικοινωνία με τον κοινωνικό χώρο.
·Ένας χώρος θεραπευτικός που θα διεξάγονται συνεντεύξεις, ιατρικές και νοσηλευτικές πράξεις.
·Ένα θεραπευτικό πλαίσιο που θασέβεται την έννοια του προσωπικού, ομαδικού και κοινωνικού χρόνου.
Όσον αφορά τις θεραπευτικές διεργασίες του θεραπευτικού πλαισίου δεν αποβλέπουν μόνο στην κάλυψη των βασικών αναγκών, αλλά εμπεριέχουν την έννοια της συνοδείας, της στήριξης του ασθενούς στην προοπτική της αυτονόμησης και ανάπτυξης των ικανοτήτων του. Αφήνουμε τον ασθενή να πράξει για τον εαυτό του. Οφείλουμε να παρατηρούμε πως λειτουργεί, να διαπιστώνουμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και να τον διδάξουμε να τις ξεπεράσει. Η αυτονόμηση, άλλωστε, μεταξύ άλλων είναι μια σχέση μητρικής φροντίδας του εαυτού προς τον ίδιο τον εαυτό. Η πρόοδος επιτυγχάνεται με διαφορετική ταχύτητα για κάθε άτομο. Το επίπεδο, όμως, της ανεξαρτησίας στο τέλος θα είναι πάντοτε μεγαλύτερο των προσδοκιών μας.
Κάθε θεραπευτικό πλαίσιο δεν είναι στατικό, αλλά προσαρμόζεται με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες των θεραπευομένων του.
Πιο ειδικά ένα από τα κυριότερα θέματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι το ψυχωσικό άγχος της ψυχικής διαταραχής στην οξεία φάση. Ιδιαίτερα βαθύ, απειλητικό και επώδυνο για τον άνθρωπο που το βιώνει. Πρέπει τα μέλη της θεραπευτικής ομάδας να δηλώσουν χωρίς φόβο λεκτικά και εξωλεκτικά ότι μπορούν και θέλουν να βοηθήσουν.
Γι’ αυτό τις περισσότερες είναι απαραίτητη η άμεση και έντονη παρουσία του θεραπευτή στις κρίσεις δίπλα στον ασθενή, λειτουργώντας συνεχώς με τα δικά του θετικά συναισθήματα για εκείνον, χωρίς να καταργεί τις αποστάσεις. Άλλωστε δεν έχει σημασία αυτά που θα πεις, αλλά αυτό που είσαι.
Το δυσκολότερο κομμάτι στην κατανόηση της ψυχικής διαταραχής είναι ότι αδυνατούμε να καταλάβουμε ότι ο ασθενής θέλει να επικοινωνήσει. Μέσω της επικοινωνίας και της εμπιστοσύνης γίνεται η παροχή πληροφοριών, η εξωτερίκευση των συναισθημάτων, ιδεών και η εξακρίβωση αναγκών. Επομένως, και ο επιτυχημένος συντονισμός της ομάδας για την φροντίδα του ασθενούς μας .
Ο θεραπευτής οφείλει να αντέξει τα θετικά , αλλά και τα αρνητικά καμιά φορά της συμβιωτικής κατά βάση αυτής σχέσης . Επίσης, οφείλει ν’ αντέξει τις μεγάλες προσδοκίες των θεραπευομένων και την επιθυμία εξάρτησης που ο θεραπευόμενος θέλει να επιβάλει και ταυτόχρονα φοβάται .
Το αντικείμενο της περίθαλψης είναι να θέσει σε λειτουργία τη συνδετική διαδικασία με την οποία μάχεται ο άνθρωπος . Να ξαναβρεί την ευχαρίστηση του«σκέπτεσθαι». Αυτή η προσπάθεια διέρχεται μέσα από πολυάριθμες συναλλαγέςλεκτικές κα μη λεκτικές, μέσω μιας ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης ή μέσω της μεσολάβησης μιας καθημερινής πραγματικότητας που μοιράζονται τα μέλη μιας θεραπευτικής ομάδας μ’ ένα θεραπευόμενο (πχμια αθλητική δραστηριότητα, μια κοινή έξοδο, ένα γεύμα.
Σ΄αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε το έργο του νοσηλευτή ψυχικής υγείας. Ο οποίοςεκτός από τις γνώσεις του, αλλά με την εμπειρία, την ταχεία σκέψη και αντίληψη του, την υπομονή, την φαντασία, τη δημιουργικότητά του και την εχεμύθεια του αποτελεί το βασικότερο κρίκο της θεραπευτικής ομάδας –αλυσίδας. Επιτελεί κοινωνικό λειτούργημα με το διάλογο και με τη φροντίδα που προσφέρει στο εργαστήριο αυτό των ανθρώπινων σχέσεων.
Απώτερος στόχος, όλης αυτής της προσπάθειας, είναι η προετοιμασία του ασθενούς για την ένταξη στην κοινότητα.
Είναι δύσκολο να πάρεις ένα ασθενή από το νοσοκομείο , έστω και μετά από μια σύντομη νοσηλεία και να τον εγκαταστήσεις σ΄ένα νέο χώρο. Πολλές φορές οι δυσκολίες προέρχονται και από τις επιφυλάξεις της ίδιας της οικογένειας , αλλά ακόμη και από τον ίδιο τον αυτοστιγματισμό του ατόμου (τις αρνητικές δηλαδή πεποιθήσεις για τον εαυτό του όπως πχ η αδυναμίαχαρακτήρα, η αναξιότητα, ο φόβος της αναποτελεσματικότητας). Η συμπεριφορά του καμιά φορά είναι ανάλογη των διακρίσεων που υφίσταται.
Στην διαδικασία της προετοιμασίας του ασθενούς συμπεριλαμβάνεται η στενή συνεργασία του ιδρύματος με τις υπηρεσίες της κοινότητας , η αξιολόγηση του ψυχιατρικού ιστορικού κάθε ατόμου σε συνάρτηση με την λειτουργικότητα του σε κοινωνικό επίπεδοκαι την ικανότητα του για αυτοδιαχείριση ,την συνεκτίμηση των επιθυμιών και των αναγκών του.
Η διαβίωση στην κοινότητα πρέπει να πραγματοποιείται ήδη κατά την διάρκεια της νοσηλείας πχ με επισκέψεις της κοινότητας –συγγενών –φιλικών προσώπων και με την ενίσχυση –βελτίωση κατά περίπτωση κοινωνικών δεξιοτήτων με δραστηριότητες εκτός νοσοκομείου.Έτσι, ώστε να καταλάβει ο ασθενής ότι είναι ασφαλής.
Η νοσηλεία κάθε ατόμου έχει σαν πλάνο τη φυσιολογική προοπτική. Αυτό πρέπει να γίνεται αντιληπτό και από θεραπευόμενους και το προσωπικό . Ο ασθενής προορίζεται προς μια κανονική – φυσιολογική ζωή και καθημερινότητα. Ο ιδρυματισμός είναι αφύσικος. Η θεραπευτική ομάδα οφείλει ν’ αναγνωρίζει καιν΄ αντιμετωπίζεισυμπτώματα ιδρυματισμού.
Τέλος, θα πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στην εξωτερική νοσηλεία και στη μείωση ακούσιων νοσηλειών .Οι θεραπευτικές διαδικασίες είναι ΄΄συμβολικές΄΄. Ο ασθενής μας πρέπεινα φαντάζεται και να φαντάζεται τον εαυτό του εμάς. Μας χρειάζεταιπερισσότερο να τον νοιαζόμαστε και να σκεφτόμαστε γι΄ αυτόν με δημιουργικότητα, φαντασία και ευχαρίστηση!