ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΞΑΝΑΠΙΑΣΤΕΙ ΤΟ ΝΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΨΥΧΙΚΑ ΠΑΣΧΟΝΤΩΝ
-ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ
Η ημερίδα της 4 Αυγούστου, με τίτλο «Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση: χθες…σήμερα…αύριο;», που έγινε στο ΚΘ Λέρου και όπου συμμετείχαν χρήστες των υπηρεσιών και λειτουργοί ψυχικής υγείας από το ΨΝΑ, το ΚΘΛ και το Δρομοκαίτειο, έδειξε, ξεπερνώντας τις προσδοκίες των διοργανωτών της, ότι η «επιστροφή στη Λέρο» είναι όσο ποτέ αναγκαία.
Μια επιστροφή όχι με την έννοια αυτών που (σωστά) προειδοποιούν ότι η σημερινή κρίση οδηγεί το σύστημα ψυχικής υγείας σ’ αυτό που η λέξη «Λέρος» σηματοδότησε (μέχρι πριν 20 περίπου χρόνια) για την ψυχιατρική αυτής της χώρας (μια κατάσταση ακραίας ιδρυματικής βαρβαρότητας), αλλά αντίθετα, σ΄ αυτό που, επίσης, η «Λέρος» κατέληξε να σημαίνει - τους τρόπους, δηλαδή, με τους οποίους ξεπερνιέται αυτή η ιδρυματική βαρβαρότητα και «η ελευθερία είναι (και γίνεται έμπρακτα) θεραπευτική».
Εκτός από τη «Λέρο» που συμβολίζει την εσαεί αποτυχία της κατεστημένης ψυχιατρικής (συνυφασμένης με την εξορία και το θάνατο, ψυχικό/υπαρξιακό/κοινωνικό, αλλά και φυσικό, χιλιάδων), υπάρχει και η «Λέρος» που απέδειξε έμπρακτα ότι δεν υπάρχει «ανίατο», ότι καμιά ζωή δεν είναι περιττή, ότι όλοι μπορούν να ζήσουν εντός του κοινωνικού πλαισίου αρκεί να έχουν την κατάλληλη θεραπευτική (και όχι κατασταλτική) φροντίδα και συνοδεία, καθώς και τα αναγκαία μέσα για μια αξιοπρεπή ζωή με στόχους και νόημα (εργασία, επαρκές εισόδημα, κοινωνικές σχέσεις και στήριξη). Για πλείστους όσους λόγους, αυτή η εμπειρία του ξεπεράσματος του κλασικού ψυχιατρικού παραδείγματος, λησμονήθηκε (αν υποθέσουμε ότι έτυχε ποτέ πράγματι μιας σοβαρής προσοχής).
Η αφορμή για να ξαναπιαστεί το νήμα (ένα νήμα που για κάποιους από τους συμμετέχοντες, και εδώ και εκεί, ποτέ δεν είχε χαθεί) πήρε τη μορφή μιας διήμερης εκδρομής. Όχι, βέβαια, απλώς μιας εκδρομής. Ηταν στα πλαίσια της ολοκλήρωσης ενός προγράμματος ίδρυσης ενός προστατευόμενου διαμερίσματος, μέσω ΕΣΠΑ (πρόγραμμα που υλοποίησε το συγκρότημα διαμερισμάτων «Αχαρνών 1» του ΨΝΑ), που είχε προκύψει η δυνατότητα για «ενέργειες δημοσιότητας» (όπως τεχνικά αναφέρονται), ενέργειες που δεν έγινε δυνατό να αξιοποιηθούν παρά κοντά στη λήξη του προγράμματος, εντός του Αυγούστου.
Ενοικοι του εν λόγω διαμερίσματος και των υπόλοιπων διαμερισμάτων της οδού Αχαρνών, μέλη της ομάδας Αυτοεκπροσώπησης του ΚΨΥ Αγίων Αναργύρων, εργαζόμενος στο κυλικείο του Δρομοκαιτείου και ορισμένοι λειτουργοί ψυχικής υγείας από το ΨΝΑ και το Δρομοκαίτειο αποτέλεσαν την 17 μελή ομάδα που πήγε στη Λέρο και συναντήθηκε, στην κατάμεστη αίθουσα των συγκεντρώσεων του ΚΟΙΣΠΕ (ΤΟΨΥ Δωδεκανήσου), με λειτουργούς του ΚΘΛ και χρήστες των εκεί υπηρεσιών, εργαζόμενους στον ΚΟΙΣΠΕ, αλλά και άλλους νοσηλευόμενους.
Δεν ήταν μια συνηθισμένη, ούτε μια απλώς εθιμοτυπική συνάντηση. Στο τμήμα της ημερίδας που αφορούσε τις παρεμβάσεις των συμμετεχόντων μίλησαν, στην ίδια ενότητα, με μια λίγο ως πολύ αυθόρμητη εναλλαγή μεταξύ τους, λειτουργοί και χρήστες και από τα τρία ψυχιατρεία, των οποίων οι παρεμβάσεις συμπλήρωναν διαλεκτικά η μια την άλλη, σ΄ ένα διάλογο που ουδόλως είχε προετοιμαστεί, αλλά που πρόκυψε μέσα από την ζωντανή αλληλεπίδραση των ομιλητών, το κοινό έδαφος των προβλημάτων, την βιωμένη εμπειρία και τον αγώνα ζωής των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία και με την οπτική γωνία των ομιλητών, γενικά, ν΄ αντλεί από κοινούς προβληματισμούς και ανησυχίες και ν΄ ανοίγεται προς κοινούς ορίζοντες.
(Ολες οι ομιλίες είναι διαθέσιμες ).
Και μετά ακολούθησε η περιήγηση στα άδεια και ερειπωμένα κτίρια του παλιού ψυχιατρείου, περνώντας από το 11ο και καταλήγοντας στο 16ο (των ‘γυμνών’). Στους τόπους όπου μόνο περπατώντας μέσα από αυτούς μπορεί να γίνει κατανοητή η αφήγηση της ιστορίας της οδύνης και του εξανδραποδισμού χιλιάδων – τόπους και χώρους που χρησιμοποιήθηκαν για τον διαδοχικό (αν και ταυτόχρονο, τουλάχιστον την περίοδο 1967-71) στρατοπεδικό εγκλεισμό διαφορετικών ομάδων εξόριστων και απόβλητων, ψυχικά πασχόντων και πολιτικών κρατουμένων.
Συνήθως στις ημερίδες κανείς δεν βρίσκει λόγο ν΄ αναφερθεί στο γεύμα που προσφέρεται στο μεσημεριανό διάλειμμα. Αν το κάνουμε εδώ δεν είναι μόνο για την υψηλή ποιότητά του, αλλά γιατί παρασκευάστηκε από τον ΚΟΙΣΠΕ (ΤΟΨΥ Δωδεκανήσου) ως μέρος της επιχειρηματικής του δραστηριότητας - ενός ΚΟΙΣΠΕ πολλά υποσχόμενου, αλλά που η επιβίωσή του στηρίζεται στην δουλειά και στην αφοσίωση των μελών του και καθόλου σε μιαν ουσιαστική στήριξη από την πολιτεία.
Αν υπάρχει ένα συμπέρασμα από αυτή την εμπειρία του φετινού Αυγούστου είναι ότι, αυτό που φάνηκε να προκύπτει μ’ ένα τυχαίο τρόπο, ίσως θα είχε νόημα ν΄ αποκτήσει μια πιο συγκεκριμένη συγκρότηση και συνέχεια. Μια κατάλληλη περιήγηση (μεγαλύτερης διάρκειας και ολόπλευρα οργανωμένη ως εκπαιδευτικό πρόγραμμα) στους τόπους της διπλής και ταυτόχρονης εξορίας μπορεί να είναι η καλλίτερη εκπαιδευτική εμπειρία για λειτουργούς, εξίσου χρήσιμη για την ενδυνάμωση των χρηστών και των κινημάτων τους, στις μέρες που ζούμε. Την εποχή που πνίγεται η ελευθερία και η ίδια η ζωή, είναι ίσως περισσότερο από ποτέ επίκαιρη η επιτόπια και σε βάθος ανάλυση του τι σημαίνει η ελευθερία είναι θεραπευτική - και όχι μόνο.
Η ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ
Κείμενα και παρεμβάσεις από την εκδήλωση "ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ , ΧΘΕΣ ,ΣΗΜΕΡΑ, ΑΥΡΙΟ