Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εσάς που συμβάλλατε να πραγματοποιηθεί αυτή η συνάντηση μας εδώ στην Λέρο και που μας δίνεται έτσι η ευκαιρία να κουβεντιάσουμε το αύριο αναλογιζόμενοι το χτες και αντιμετωπίζοντας το σήμερα….
Είναι η 2η φορά που έρχομαι στο όμορφο νησί σας. Πρώτη φορά ήρθα τον Ιανουάριοτου 1993 εργαζόμενη τότε στην Μονάδα Προστατευμένων Κατοικιών Αιγάλεω του Κέντρου Ψυχικής Υγιεινήςγια να συνοδεύσω μια ασθενή από εδώ στην Μονάδα Προστατευμένων Κατοικιών στα πλαίσια των προγραμμάτων αποιδρυματοποίησης.
Τότε εμείς,οι νέοι, δηλαδή, εργαζόμενοι στην ψυχική υγεία, είχαμε τη βεβαιότητα ότι με τη μεταφορά χρόνιων ιδρυματοποιημένων ψυχικά ασθενών από το άσυλο σε μικρές στεγαστικές δομές στην κοινότητα και ακολουθώντας ένα θεραπευτικό – εκπαιδευτικό πρόγραμματα αποτελέσματα θα ήταν τα εξής:
α) η κοινότητα – οι οικογένειες τους θα τους δέχονταν με ανοιχτές αγκάλες
β) οι ψυχικά ασθενείς θα προσαρμόζονταν γρήγορα στις νέες εκτός ιδρύματος συνθήκες και
γ)θα επανακτούσαν όλα τα ατομικά και κοινωνικά τους δικαιώματα…..
Δεν ήταν όμως τόσο απλό .
Οι δυσκολίες ήταν πολλές , τα εμπόδια περισσότερα, συγχρόνως όμως τροποποιήθηκαν συμπεριφορές, άλλαξαν οι ανάγκες, μεγιστοποιήθηκαν οι απαιτήσεις από όλους τους εμπλεκόμενους στη διαδικασία και όχι απλώς της αποιδρυματοποίησης, αλλά και της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, η οποία, σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ, ορίζεται σαν μια διαδικασία ή οποία διευκολύνειτις ευκαιρίες για άτομα με έκπτωση λειτουργικότητας, ανίκανα ή ανάπηρα από μια ψυχική διαταραχή, να επιτύχουν όσο το δυνατόν καλύτερο επίπεδο ανεξάρτητης λειτουργίας τους στην κοινότητα.
Τι συνέβη στη συνέχεια;
Πολύ περιληπτικά θα αναφέρω τα εξής
1. Δημιουργήθηκαν πολλές στεγαστικές δομές που είχαν σαν αποτέλεσμα την συρρίκνωση των μεγάλων ψυχιατρείων καικλείσιμο κάποιων ψυχιατρείων, χωρίς όμως να καταργηθούν οι οργανισμοί τους.
2. Λύθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα το στεγαστικό πρόβλημα των ψυχικά ασθενών που μέχρι τότε διέμεναν στο ψυχιατρείο .
Θετικά και τα δυο αυτά στοιχεία. Ομως ….
α) Oι περισσότερες από αυτές τιςδομές λειτούργησαν και εξακολουθούν να λειτουργούν όπως και τα τμήματα του ψυχιατρείου, αυστηρά οριοθετημένα και περιχαρακωμένα πίσω από ιεραρχίες, υπηρεσίες, καθηκοντολόγια και γραφειοκρατία, κλειδωμένες πόρτες (αναπαράγονταςτο μοντέλο του ψυχιατρείου – ασύλου), στοιχεία που συσσωρευμένα δημιουργούν τείχος αξεπέραστο για την όποια αλλαγή της κουλτούρας τηςπρακτικής και τουτρόπου οργάνωσης των δομών σύμφωνα με τις ανάγκες των ενοίκων τους για μεγαλύτερη αυτονομία – ανεξαρτησία .
β) Μη ορθολογική προγραμματισμένη και χωροταξικά κατανεμημένη ανάπτυξη και δημιουργία άλλων κοινοτικών υπηρεσιών με στόχο την πρόληψη και τη θεραπεία. Όπως τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας που εδώ και χρόνια έχουν εξαγγελθεί και που ακόμα τα περιμένουμε, που θα είχαν σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό του ηγεμονικού ρόλου και την υπέρβαση, τελικά, του νοσοκομείου-ασύλου.
γ)΄Ελλειψη οικονομικών πόρων και ευκαιριών στην εργασία , στην απασχόληση και στην κατάρτιση γιατους ενοίκους των δομών για μια πιο αυτόνομη διαβίωση.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι το βάρος δόθηκε στην απορρόφηση κονδυλίων των προγραμμάτων της Ε.Ε και όχι στο σχεδιασμό και στη δημιουργία δικτύου υπηρεσιών που θα συνδέονται αλληλοσυμπληρώνονται και θα εξελίσσονται με κεντρικό άξονα τον ψυχικά ασθενή.
Ο όρος Μεταρρύθμιση σημαίνει, σύμφωνα με το λεξικό, μεταβολή του τρόπου λειτουργίας, οργάνωσης, ή της μορφής, μιας κατάστασης, ή ενός συστήματος, για την επίτευξη καλύτερου αποτελέσματος.
Συνώνυμοι όροι μετασχηματισμός, τροποποίηση, αναμόρφωση, αναδιοργάνωση, ανάπλαση. Στην περίπτωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης θα έπρεπε να μετασχηματιστούν όλοι οι τομείς που καθορίζουν το σύστημα ψυχιατρικών υπηρεσιών.
Δηλαδή, πρέπει να επέρχεταιμετασχηματισμός όλων εκείνων των θεσμικών και δομικών στοιχείων που ρυθμίζουν και καθορίζουν τις διαστάσεις του συστήματος ψυχιατρικών υπηρεσιώνμιας χώρας,εννοώντας το νομικό, το οργανωτικό , το διοικητικό και το διαχειριστικό πλαίσιο,τονίζοντας ότι, εάν δεν συμπεριληφθούν και οι τέσσερεις αυτοί τομείς, η μεταρρύθμισηθα παραμείνει ένας ανεκπλήρωτος στόχος.
Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση περιορίστηκε στηνμετεγκατάσταση ασθενών σε μικρότερες δομές με ελάχιστες υπηρεσίες, ίδια κουλτούρα και αντιμετώπιση .
Όχιμετασχηματισμός, απλώς μερικές διορθώσεις, μικρές ή μεγαλύτερες βελτιώσεις μικρές ανάσες,ώστε να μην ταραχτεί κοινωνική ισορροπία .
Οι οποιεσδήποτε αναταράξεις, αντιστάσεις, μπορεί να αποφέρουν ανατροπές και αυτό μπορεί να καταστεί επικίνδυνο ….για το ψυχιατρικό κατεστημένο.
Σήμερα, μετά από όλο αυτό τον << λάθος σχεδιασμό>> ήρθε η οικονομική κρίση με αποτέλεσμα περικοπές, σταδιακή μείωση του κράτους πρόνοιαςμε κατάργησηκοινωνικών παροχών, μείωση του προσωπικού όλων των ειδικοτήτων, αλλά, κυρίως, του νοσηλευτικού, μείωσητων κλινών με τις συγχωνεύσεις λόγω εξώσεων από κτίρια και πολλά ακόμα προβλήματα που μας πάνε πίσω. ….
Πώς;
Θα αναφέρω ένα παράδειγμα:
Στα πλαίσια των εξώσεων από τα κτίρια κάποιων δομών και της μη προσφοράς κτιρίων προς ενοικίαση η διοίκηση του νοσοκομείου αποφασίζει, αντί της εξεύρεσης ενός διαμερίσματος αυτόνομης διαβίωσης, την <<μεταφορά >> των ενοίκων που προορίζονταν για αυτό το διαμέρισμα, σε χρόνιο τμήμα υπερηλίκων( ονομάζεται δομή μεταστέγασης Παλμύρα και συστεγάζεταιμε τα εξωτερικά ιατρείαστο κέντρο της Αθήνας).
Ακόμα, ακούγονται απόψεις όπως το ΨΝΑ έχει μεγάλο οικόπεδο… ας χτίσουμε νέα κτίρια, θα χωράνε περισσότεροι με λιγότερο προσωπικό και πιο περιορισμένοι και με μικρότερο κόστος .
Αυτές οι απόψεις, όταν από όπου κι αν ακούγονται, σε συνδυασμό με γραφειοκρατικούκαι διοικητικού τύπου,εμπόδια αποτελούν έκφραση της πολιτικής βούλησης που παλινδρομεί με την έννοια της υπαναχώρησης (=αναιρώ ότι έχω πει,εγκαταλείπω παλαιότερες διακηρυγμένες ιδέες) σε κάθε θεραπευτική αποκαταστασιακή μεταρρυθμιστική προσπάθεια.
Παλινδρομεί σε εποχές μεγάλων κτιρίων με πολλούς νοσηλευόμενους με ψηλούς τοίχους, όπου μέσα εκεί θα εξασφαλισμένο τουλάχιστον το φαγητό χωρίς κανένα άλλο δικαίωμα….
Επιστροφή στο παρελθόν.
Το βασικό θέμα της εποχής είναι το κόστος…. Πεντάευρα για μια εξέταση, ποσοστό συμμετοχής στα φάρμακα 10 ευρώ, ηλεκτρονική συνταγογράφιση εξετάσεων, διακοπή επιδομάτων, μήνες αναμονής για πιστοποίηση ποσοστού αναπηρίας, παράβολο για να εξεταστείς… .και άλλα πολλά που καθημερινά ανακοινώνονται και που τα αντιμετωπίζουμε τόσοσαν επαγγελματίες, όσο και σαν πολίτες αυτής της χώρας. Μερική ιδιωτικοποίηση, όλοι πρέπει να πληρώσουμε για το χρέος και συγχρόνως να βρούμε και αυτούς που κλέβουν.
Τυφλοί που οδηγούν, άντρες που εγκυμονούν και παίρνουν επίδομα ….
Αποτέλεσμα αυτής της έρευνας, χρονοβόρες επίπονεςεπαναλαμβανόμενες γραφειοκρατικέςδιαδικασίες ακόμα και για ένα βιβλιάριο της Πρόνοιας για την εξασφάλιση της φαρμακευτικής αγωγής .
Διεκδικούμε το αυτονόητο, το δικαίωμα στη θεραπεία το δικαίωμα στη ζωή
Δεν είναι παλινδρόμηση να απευθυνόμαστε στα συσσίτια της εκκλησίας για να εξασφαλιστεί το καθημερινό φαγητό προκειμένου να αποφευχθεί η εισαγωγή τους στο ψυχιατρείο, ενώ βρισκόμαστε σε ακόμα μεγαλύτερο αδιέξοδο όταν οι εθελόντριες μαγείρισσες της εκκλησίας φεύγουν για διακοπές καικλείνουν τα συσσίτια;
Το αυτονόητο έγινε διεκδίκηση και το δικαίωμα φιλανθρωπία.
Το θέμα όμως αυτό δεν είναι πρόβλημα ενός νοσοκομείου, έχει σχέση με όλο το σχεδιασμό εάν υπήρχε και κατά πόσο εφαρμόσθηκε σε όλη την Ελλάδα.
Η οικονομική κρίση μπορεί να αποτελεί άλλοθι για την εφαρμογή αυτών των μέτρων. Το παρελθόν δείχνει ότι δεν είναι κάτι που ξαφνικά συνέβη. Φαίνεται ότι και πριν την οικονομική κρίσηδεν υπήρχε σχεδιασμός και εφαρμογή συγκεκριμένης τακτικής – πολιτικής, έτσι ώστε ν παραχθούν υπηρεσίες ψυχικής υγείας που θα καταργήσουν τα ψυχιατρεία, έτσι ώστε ο ψυχικά πάσχων να αντιμετωπίζεται μέσα στην κοινότητα με διασυνδεόμενες υπηρεσίες και θεραπευτική ομάδα στο πλευρό του.
Και βέβαια, όλα αυτά ενισχύοντας το δημόσιο χαρακτήρα της υγείας και όχι δημιουργώντας ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές και ιδιωτικά κέντρα ψυχικής υγείας.
Σήμεραη κυρία που συνόδευσα πριν από 20 χρόνια στο Αιγάλεω βρίσκεται σε δομή του ΨΝΑ. όπως και οι συγκάτοικοί της, αφού το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών απέλυσε 70 εργαζόμενους, έκλεισε τον Ξενώνα και το Υπουργείο, με απόφασή του, μετέφερε τους ασθενείς σε δομές του ΨΝΑ μέσα σε μια εβδομάδα χωρίς καν να ερωτηθούν οι ίδιοι.
Αύριο …..
Το θετικό όλης αυτής της διαδρομής είναι ότι οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας δεν είναι απλώς εμπλεκόμενοι, είναι παρόντες,είναι εδώ, έχουν λόγο, δημιουργούν κίνημα διεκδικούν και κατακτούν .