Ο χώρος της ψυχιατρικής φροντίδας στην Κρήτη άλλαξε. Το ψυχιατρείο Χανίων δεν υπάρχει πλέον. Στην Κρήτη, μια ολόκληρη περιφέρεια λειτουργεί εδώ και 4 χρόνια χωρίς ούτε μια κλίνη στο ψυχιατρείο.

Ένα δίκτυο κοινοτικών δομών ανά τομέα, το οποίο ασφαλώς πρέπει να επεκταθεί, να συμπληρωθεί και να ολοκληρωθεί σε όλους τους νομούς πρέπει να αντικαταστήσει αυτό που το Άσυλο προσέφερε ως θεραπεία. Στην Κρήτη, ξεκινήσαμε από την τομεοποίηση, το θεωρούμε ως αρχή και προϋπόθεση της μεταρρύθμισης. Κάθε νομός με τις δομές του, θα δίδει φροντίδα στους ασθενείς που τη ζητούν, χωρίς εξαιρέσεις, χωρίς παραπομπές.

Στην Κρήτη δεν δοκιμάζεται μόνο η περίπτωση του ψυχιατρείου Χανίων. Δοκιμάζεται η πραγμάτωση μιας ψυχιατρικής ριζοσπαστικής, ανοιχτής, χωρίς περιορισμούς και καταπάτηση δικαιωμάτων.

Φιλοδοξούμε να ζήσουμε ένα σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας που να σέβεται τον άρρωστο άνθρωπο και τις ανάγκες του και μια ψυχιατρική που θα ασκείται στο πεδίο της ελευθερίας.

Η εμπειρία των Χανίων έδειξε ότι μια τέτοια ψυχιατρική δεν είναι ουτοπία. Αφού για 4 χρόνια μια ολόκληρη περιφέρεια λειτουργεί χωρίς ψυχιατρείο, μπορούμε κι αλλού να ζήσουμε χωρίς εγκλεισμό, βία και στιγματικές διαγνώσεις.

Στις Κασσάνδρες που προσπαθούν να μας πείσουν ότι το κλείσιμο του ψυχιατρείου δεν είναι εφικτό, απαντούν τα ίδια τα στοιχεία. Τώρα που στην Κρήτη η μεταρρύθμιση πήρε νόημα, αντί να εστιάσουμε στο πώς θα αποδείξουμε με κατασκευασμένα στοιχεία ότι το ψυχιατρείο έκλεισε με λάθος τρόπο, καλύτερα θα ήταν να εστιάσουμε όλοι μαζί στην διεκδίκηση πόρων για την ανάπτυξη και ολοκλήρωση του Δικτύου. Χωρίς το κοινοτικό Δίκτυο των δομών και δράσεων, η ανάδυση του αιτήματος της αναγκαιότητας του Ασύλου σε λίγα χρόνια θα είναι γεγονός. Μόνο που η έλλειψη πόρων και η αδιαφορία μας θα το έχει προκαλέσει.

Το κλείσιμο του ψυχιατρείου δεν μπορεί να σημαίνει έλλειψη φροντίδας, δεν μπορεί να γίνεται για δημοσιονομικούς λόγους. Η ιδρυματική φροντίδα και η απλοποιητική απάντηση στην ψύχωση με τον εγκλεισμό πρέπει να αντικατασταθεί από την ολική, σφαιρική φροντίδα.

Αυτό σημαίνει πόρους από την Πολιτεία και μεγαλύτερη διαθεσιμότητα από τους επαγγελματίες.

Το ψυχιατρείο Χανίων έπρεπε να κλείσει και έκλεισε. Αυτό δεν ήταν μόνο εφικτό, αλλά και αναγκαίο. Άλλος δρόμος δεν υπήρχε. Και δεν υπάρχει κατά την γνώμη μου για όλα τα ψυχιατρεία.

250 άνθρωποι, έγκλειστοι, αθύρματα της ιδρυματικής βαρβαρότητας, γλύτωσαν. Ξεφεύγοντας από την λαθροβίωση του Ασύλου σήμερα ζουν ανθρώπινα.

250μ έγκλειστοι που ζούσαν σε συνθήκες μεσαίωνα, σήμερα προσπαθούν να ζήσουν και ζουν σε ξενώνες, οικοτροφεία, διαμερίσματα σε ανθρώπινες συνθήκες.

Κανείς δεν τους κακοποιεί, δεν τους προσβάλλει, ειρωνεύεται, εκφοβίζει ή βιάζει. Μένουν σε καθαρούς χώρους, τρέφονται και ζουν υπό φυσικές και φυσιολογικές συνθήκες.

Επομένως το ύποπτο ερώτημα που τίθεται από πολλούς πότε ήταν καλύτερα, πρέπει να συμπληρώνεται από το υποερώτημα : καλύτερα για ποιους;

Την ιστορία του ψυχιατρείου δεν μπορεί να την αφηγηθεί κανένας μας. Μόνο οι ίδιοι οι έγκλειστοι. Μόνον ο δικός τους λόγος είναι αληθής, ουσιώδης, αυθεντικός.

Ο λόγος του ειδικού, ακόμα και όταν είναι καταγγελτικός δεν παύει να είναι διαμεσολαβημένος, για να μην πω φενακισμένος, αλλοτριωμένος. Υπάρχει τέτοιο πρωτογενές υλικό που εάν θα βγει στην επιφάνεια θα μείνετε άφωνοι. Τίποτα πια δεν θυμίζει το παρελθόν.

Πρώτα -πρώτα αλλάξαμε εμείς. Άλλαξε η επαγγελματική συμπεριφορά των επαγγελματιών

Και επειδή εμείς οι ψυχίατροι είμαστε φυλακισμένοι στίς επιστημονικές μας βεβαιότητες, η αλλαγή είναι ευκολότερο να αρχίσει από τα μυαλά των υπολοίπων επαγγελματιών. Η εμπειρία των Χανίων έδειξε ότι όντως αυτό συμβαίνει. Οι ψυχίατροι εκδηλώνουν τις μεγαλύτερες αντιστάσεις στην αλλαγή.

Όταν ένα σύστημα υπόκειται σε βαθιά, δομική αλλαγή, στην αρχή αντιδρά με εσωστρέφεια. Έπειτα εκδηλώνει αντίδραση, επιθετικότητα. Αυτό συμβαίνει τώρα,  4 χρόνια μετά την αλλαγή. Οι ιδρυματικές άμυνες αναδύονται με προφανείς αλλά και με δόλιους τρόπους στην καθημερινή κλινική πράξη. Όσοι σήμερα αντιδρούν συγκρίνοντας το παρόν με το παρελθόν, ή έχουν συμφέροντα (διότι γύρω από την λειτουργία του Ασύλου κινείται ένα ολόκληρο πλέγμα συμφερόντων), αλλά η μεγάλη πλειοψηφία ανήκει στην ομάδα που εκδηλώνει με αυτόν τον τρόπο την αντίσταση στην αλλαγή.

Φαίνεται και στην πράξή ότι τελικά το ουσιαστικό διακύβευμα της μεταρρύθμισης είναι η αλλαγή του ψυχιατρικού παραδείγματος.

Παρά το γεγονός ότι πολλοί αντιλαμβάνονται την μεταρρύθμιση με την εργολαβική εκδοχή της, ή με την εκδοχή μέσω προγραμμάτων, πιστεύω ότι μεταρρύθμιση τελικά σημαίνει αλλαγή του ψυχιατρικού σκέπτεσθαι και αλλαγή του ψυχιατρικού πράττειν. Αλλαγή του επιστημονικού υποδείγματος. Διότι δουλεύοντας με το ίδιο ψυχιατρικό παράδειγμα παρά τα χρήματα που ήρθαν και εξακολουθούν να δαπανώνται θα έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα. Κλασσικό παράδειγμα το Ψυχαργώς.

Aπετέλεσε μια ευκαιρία απορρόφησης κονδυλίων και τακτοποίησης ημετέρων μέσω των μη κερδοσκοπικών εταιριών και όχι μια ευκαιρία ανάπτυξης μιας νέας ψυχιατρικής κουλτούρας.

Το ζητούμενο είναι μια άλλη ψυχιατρική. Θέλομε μια ψυχιατρική που να ενθαρρύνει τις αλλαγές, να σπάει τους επαναληπτικούς παθογόνους κύκλους και όχι ψυχιατρική μέρος του συστήματος κοινωνικού ελέγχου. Όχι ψυχιατρική της ταξινόμησης, της αντικειμενικοποίησης, των μετρήσεων και των στατιστικών, αλλά ψυχιατρική του πάσχοντος υποκειμένου, ψυχιατρική που θα στηρίζεται στον πλούτο της διαφοράς και όχι στην ομοιότητα.

Ψυχιατρική που δεν θα δίνει απλουστευτικές απαντήσεις στο πιο πολύπλοκο σύστημα που είναι ο άνθρωπος, αλλά ψυχιατρική που θα ενδιαφέρεται για τον άρρωστο άνθρωπο και τις ανάγκες του, ψυχιατρική που θα συνοδοιπορεί στην οδύνη του ασθενούς και δεν θα απαντά με τον εγκλεισμό. Ψυχιατρική απελευθερωτική, ανθρώπινη και θεραπευτική. Ψυχιατρική που δεν θα απαιτεί να την ακούει ο άνθρωπος αλλά αυτή να τον ακούει.

Η παραδοσιακή ψυχιατρική προσπαθεί να λύσει το πρόβλημα με το μοντέλο της αιτιοκρατίας (πρόβλημα-λύση). Αλλά αυτό είναι ατελέσφορο, να ερμηνεύσει και να λύσει τα προβλήματα των ανθρώπων. Ο άνθρωπος είναι και θά παραμείνει με την προβληματική του ουσία.

Ο άνθρωπος με τον ερωτηματικό του πυρήνα θα παραμείνει πάντα προβληματικός, προβληματιζόμενος, αγωνιστής και αγωνιώδης, ταγμένος να προστατεύει το ερώτημα και όχι να το επιλύει όπως νομίζουν οι ψυχοβιολόγοι με την ανταλλακτικότητα που ίσως μας φέρουν στο μέλλον και οι ψυχοτεχνικοί που «επιδιορθώνουν» κάτι που πάσχει στην ανθρώπινη ψυχή δήθεν ,εμπεδώνοντας μια επισκευαστική λογική στον άνθρωπο. Το μέρος δεν μπορεί να εννοήσει το όλον, επομένως το υπαρξιακό ερώτημα θα παραμείνει πάντα ως δομικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Από τον περασμένο αιώνα ο Νίτσε έλεγε ότι υπερίσχυσε η μέθοδος πάνω στην ουσία. Ο ποιητής Ν. Καρούζος λέει «εκείνο που γνωρίζει ο παρατηρητής είναι η μέθοδος και τίποτα για το παρατηρούμενο».

Η λαγνεία της μεθόδου από εμάς τους ειδικούς οδηγεί σε τραγικές καταστάσεις προσπαθώντας να χωρέσουμε το πάσχον υποκείμενο στη μέθοδο μας.

Πέραν τούτου η παραδοσιακή ψυχιατρική βρίσκεται παγιδευμένη στην θεμελιώδη αντίφαση μεταξύ φύλαξης και θεραπείας.

Δεν ξέρει τι να κάνει και τελικά καταλήγει θεραπαινίδα της κοινωνικής κανονικότητας. Δεν υπάρχει κανένας ιδιαίτερος δρόμος προς την τρέλα. Από το δρόμο της λογικής πάει κανείς στην τρέλα.

Ο άνθρωπος μέσα από αυτήν ικανοποιεί μια του ανάγκη με «μη λογικό» τρόπο. Η ψυχιατρική πρέπει να τον βοηθήσει να εκφράσει την ανάγκη του μα άλλον τρόπο. Και όχι να τον αποκόπτει, να τον εγκλείει και να τον περιορίζει.

Αυτό είναι ατελέσφορο. Θυμίζει κάποιον που προσπαθεί να βάλει ένα μεγαλύτερο κουτί μέσα σε ένα μικρότερο. Ο τρόπος αντιμετώπισης της τρέλας απ' την ψυχιατρική μοιάζει πού με τρέλα. Αυτό κάνει η ιδρυματική ψυχιατρική σήμερα.

Τι είναι τέλος πάντων η θεραπεία; Ένα καλό φάρμακο ή μια καλή ψυχοθεραπευτική τεχνική ; Ή η συνοδοιπορ.ία με τον πάσχοντα να ικανοποιήσει την ανάγκη του μέσα από την ψυχολογική του περιπέτεια με ένα πιο συμβατό, λογικό τρόπο;

Διότι ανεξάρτήτως από την αιτιοπαθογένεια της ψυχικής νόσου και ανεξάρτητα αν ποτέ βρεθεί κάποια αιτία ή τρέλλα αποτελεί ένα τρόπο του υπάρχειν στον κόσμο. Θεραπεία δεν μπορεί να γίνει παρά στο πεδίο της ελευθερίας. Διότι μόνο στο πεδίο της ελευθερίας με το ρίσκο και τον κίνδυνο της επιλογής μπορεί να υπάρξει ευθύνη. Και μόνο όταν το άτομο αναλάβει την υπαρξιακή του ευθύνη μπορεί να υπάρξει θεραπεία.

Ότι σήμερα η ψυχιατρική προτείνει ως θεραπεία, επειδή ορίζεται στο πεδίο της φύλαξης και των περιορισμών, τονίζοντας την πλευρά της ανευθυνότητας, αποτελεί μη θεραπεία.

Το ουσιώδες είναι η αντικατάσταση του νοσοκομειοκεντρικού μοντέλου με στροφή στην κοινότητα μέσω της οργάνωσης των υπηρεσιών στα πλαίσια του τομέα που προλαμβάνουν την κρίση, επινοούν λύσεις εναλλακτικές του εγκλεισμού, περιορίζουν την προσφυγή στην νοσοκομειακή νοσηλεία, παρέχουν φροντίδα και στήριξη του πάσχοντα στον τόπο που ζει και εργάζεται.

Αλλά όπως κάθε νοσοκομειακή νοσηλεία πρέπει να θεωρείται αποτυχία του δικτύου να την προλάβει και να την αποφύγει, έτσι και μια θέση στον ξενώνα πρέπει να θεωρείται αποτυχία μας να οργανώσουμε στον άρρωστο ένα πλαίσιο ελεύθερης, κοινωνικής ζωής.

Πρέπει από την ιδρυματική ψυχιατρική να φτάσομε στην αποκαταστασιακή ψυχιατρική. Ή αποκατάσταση δεν θα νοείται και δέν θα ασκείται μόνο διαχωρισμένη και μόνο στην χρονιότητα και σε δεύτερο χρόνο θεραπευτική πρακτική, αλλά ως αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης, σφαιρικής, θεραπευτικής πρακτικής από την πρώτη στιγμή αντιμετώπισης της κρίσης.

Αλλά για να αντικαταστήσομε το νοσοκομείο με την κοινότητα και τον εγκλεισμό με την συνοδοιπορία με το πάσχον κοινωνικό υποκείμενο, χρειάζεται η ψυχιατρική να απαλλαγεί από τα επιστημονικά της στερεότυπα κατ να διαλύσει τις κατασκευές του χρόνιου, του διεγερτικού, του επικίνδυνου.

Ο «επικίνδυνος τρελός» που ο πολύς κόσμος πιστεύει, κατ' αρχάς είναι μια κατασκευή της ψυχιατρικής, βοηθούντος και του τρόπου που πολλές φορές το θέμα προβάλλεται από τα ΜΜΕ. Τον άρρωστο που περιορίζουμε, καθηλώνουμε, απομονώνουμε, διακομίζουμε με την κλούβα των μεταγωγών, τον χαρακτηρίζουμε, τον καθορίζουμε συγχρόνως με ένα έντονα στιγματιστικό τρόπο ως αλλόκοτο, επικίνδυνο, απρόβλεπτο. Συνεπώς η αρνητική στάση του μη ειδικού είναι αναμενόμενη.

Να γιατί αυτό που εμείς οι ειδικοί λέμε ευαισθητοποίηση του γενικού πληθυσμού περισσότερο αποτελεί ένα μηχανισμό κάλυψης των δικών μας ευθυνών, παρά εργαλείο για πραγματική αλλαγή και αποδοχή του διαφορετικού.

Η ψυχιατρική δεν χρειάζεται να λέει, αλλά να πράττει διαφορετικά. Πρέπει η ίδια να επιδείξει όχι φοβική συμπεριφορά αλλά μια φιλικότητα, μια άλλη συνάντηση με την τρέλα.

Πρέπει να αποβάλει πρακτικές και λειτουργίες εγκλεισμού και βίας οι οποίες συμβάλλουν στην διάχυση μιας κουλτούρας φόβου παρά αποτελούν θεραπεία.

Η ψυχιατρική λειτουργεί με επιστημονικά στερεότυπα και πρέπει να τα αλλάξει αν θέλουμε αλλαγή στο ψυχιατρικό τοπίο.

Έχουμε ανάγκη ένα άλλο ψυχιατρικό παράδειγμα με διαφορετικές παραδοχές.

Πριν χρόνια στην 3^η Ψυχιατρική Κλινική είχαμε ένα μόνο τμήμα χρονίων γυναικών. ΤΟ 6^Α όπου έμεναν 58 γυναίκες με πολλά χρόνια νοσηλείας, χαμηλή λειτουργικότητα υπό συνθήκες στέρησης, κάτω από καθεστώς περιορισμού ελευθεριών και δικαιωμάτων και με το πρόσχημα της θεραπείας υφίστατο τη βία του ολοπαγούς ιδρύματος. Ήμουν σχεδόν τρομοκρατημένος. Πώς θα δουλεύαμε χωρίς τμήμα χρονίων αντρών; 8 χρόνια δουλεύαμε σαν κλινική. Κανένας άντρας δεν έμεινε μέσα. Γιατί;

Γιατί κάθε φορά που έμπαινε κάποιος για νοσηλεία, έχοντας χάσει όλους τους υποστηρικτικούς υποδοχείς και υπήρχε κίνδυνος να μείνει έγκλειστο ς στο ψυχιατρείο, συγκεντρωνόταν η ψυχιατρική ομάδα και έλεγε: Για αυτόν τον άρρωστο πρέπει να βρούμε μια λύση. Αν είχαμε τη λύση της αποθήκης, πολλούς χρόνιους θα είχαμε κατασκευάσει όλα αυτά τα χρόνια.

Αν δεν είμαστε προσηλωμένοι στο στόχο ότι «ακόμα και για τον πιο διαταραγμένο υπάρχει ένας δρόμος που το οδηγεί μέσα στην κοινωνία», πολλοί από τους ασθενείς μας θα είχαν μείνει στο τμήμα χρονίων. Αν οι αρχές αποκατάστασης δεν είναι κάτι που πρέπει να εφαρμόζεται στους παλιούς ασθενείς μετά πολλά χρόνια νοσηλείας, αλλά είναι κάτι που πρέπει να υπάρχει ως πυρηνικό στοιχείο οποιασδήποτε θεραπευτικής στρατηγικής απ' την αρχή της διάγνωσης, τότε δε θα μιλούσαμε για χρονιότητα με τους ίδιους όρους που μιλάμε σήμερα.

Διότι τι τύχη μπορεί να έχει ένας άρρωστος που μετά την δεύτερη επίσκεψη του στην πανεπιστημιακή κλινική παίρνει την άγουσα προς κάποιο ψυχιατρείο, και μετά μερικά χρόνια την οδό προς κάποιο άθλιο κρεβάτι σε κάποιο θάλαμο χρόνιων, γνωρίζοντας την πλήρη απαξίωση και εξευτελισμό σαν πρόσωπο;

Κάτω από μια τέτοια προβληματική το πρόβλημα της χρονιότητας είναι μια κατασκευή της ψυχιατρικής περισσότερο παρά μια πραγματική κατάσταση ο δε χρόνιος ασθενής είναι σίγουρα κατασκευή του ψυχίατρου.

Ας πιάσουμε τώρα το πρόβλημα του ανήσυχου και διεγερτικού ασθενούς. Ποιος είναι ο ανήσυχος και διεγερτικός ασθενής; Πριν ένα χρόνος όταν έκλεισε το ΘΨΠΧ και η ψυχιατρική κλινική του Π.Α.Γ.Ν.Η. στα πλαίσια της τομεοποίησης θα αναλάμβανε το σύνολο της νοσοκομειακής νοσηλείας του τομέα (νομού Ηρακλείου), ήλθαν 2-3 ομάδες νοσηλευτών από το Π.Α.Γ.Ν.Η στο Θ.Ψ.Π.Χ. για να αποκτήσουν εμπειρία στο χειρισμό και αντιμετώπιση ανήσυχων και διεγερτικών ασθενών. Ασθενών για νοσηλεία με εισαγγελική παραγγελία κλπ. Ήλθαν να δουν καθηλώσεις, απομονώσεις, φοβερά και τρομερά πράγματα διότι εν τω μεταξύ ο κ καθηγητής τους τότε τους είχε εισαγάγει σε ένα παρόμοιο κλίμα κατασκευάζοντας δύο λευκά κελιά στην κυριολεξία μέσα στην κλινική για τους ανήσυχους ασθενείς. Τέτοιους ασθενείς δεν είδαν, διότι τέτοιους ασθενείς δεν είχαμε. Και όλοι ξέρανε ότι στην ουσία τέτοιοι ασθενείς είναι σπάνιοι. Αλλά ακόμη και αυτός ο ασθενής βοηθούμενος να περάσει την κρίση του, το παραλήρημα του, σε συνθήκες που να μην του πλήττουν την αξιοπρέπεια και το πρόσωπο, συμπεριφέρεται διαφορετικά. Τα μέτρα περιορισμού των ελευθεριών που σήμερα μαζικά εφαρμόζονται σε ολόκληρο το ελληνικό ψυχιατρικό σύστημα κατά των ασθενών αποτελούν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δεν νομιμοποιούνται με το αιτιολογικό της ασφάλειας για τον άρρωστο. Μια τέτοια διαμεσολάβηση της ψυχιατρικής καλλιεργεί, πυροδοτεί, και γιγαντώνει ένα κλίμα απόρριψης του διαφορετικού, περισσότερο παρά αποτελεί θεραπευτική διεργασία.

Θέλω να έρθω στο ΚΨΥ για 6 μήνες μου είπε ένας ειδικευόμενος ψυχίατρος και μετά να πάω στην ψυχιατρική κλινική να δω τους οξείς ασθενείς. Και μένα καθήκον μου ήταν, να του διαλύσω αυτή την κατασκευή, αυτό το στερεότυπο.

Έπρεπε να καταλάβει ότι είναι ο ίδιος άρρωστος που αν δεν δουλέψει με αυτόν η κινητή μονάδα, το πρόγραμμα επισκέψεων κατ' οίκον, και όλες οι δράσεις που έχουμε αναπτύξει στο Κ.Ψ.Υ., αυτός θα καταλήξει διεγερτικός, ανήσυχος κάι με εισαγγελική εντολή για νοσηλεία στην ψυχιατρική κλινική. Εκεί ενδεχομένως με την αιτιολογία της θεραπείας θα καθηλωθεί, θα απομονωθεί, θα χαρακτηριστεί ανήσυχος και επικίνδυνος.

Ασφαλώς υπάρχει η ψυχοπαθολογία που μπορεί να διακινήσει επιθετική συμπεριφορά αλλά αυτό είναι πολύ διαφορετικό από την κατασκευή του «επικίνδυνου» .

Ο διαχωρισμός, η επιλεκτικότητα, πρέπει να λείψουν πρώτα από την ψυχιατρική πράξη, αν θέλουμε να λείψουν απ' την κοινωνία.

Η θεραπεία στην ψυχιατρική δεν μπορεί να περιλαμβάνει κατατάξεις, κατηγοριοποιήσεις, στιγματικές διαγνώσεις, βία και καταστολή αλλά επίγνωση του γεγονότος ότι και για τον πιο διαταραγμένο υπάρχει ένας δρόμος που τον οδηγεί στην συμβίωση με το σύνολο μέσα στο σύνολο. Η ανίχνευση αυτού του δρόμου στα πλαίσια των δικαιωμάτων και των ελευθεριών είναι η θεραπεία.

Τέλος, είμαι πεπεισμένο ς ότι αν στο πρόβλημα δεν μπουν καινούρια στοιχεία, οι ψυχίατροι θα συνεχίσουν να λύνουν την εξίσωση με τον ίδιο τρόπο. Οι ίδιοι οι χρήστες μέσα από ομάδες αυτοβοήθειας, οι γονείς, φίλοι, μέσα από συλλόγους αν δεν μπουν στο παιγνίδι, τίποτα ποιοτικά διαφορετικό δεν πρόκειται να προκύψει.

Το Άσυλο ως τόπος της τρέλας θα συνεχίζει να αποτελεί την καλύτερη απόδειξη ότι στον τόπο της λογικής (όπου κατοικούμε εμείς) δεν υπάρχουν τρελοί και η ιδρυματική ψυχιατρική με τα στερεότυπα της και την ιδρυματική φροντίδα θα συνεχίσει να πιστεύει ότι ο εγκλεισμός και το ψυχοφάρμακο είναι ο πειστικότερος τρόπος αντιμετώπισης της τρέλας και η καλύτερη απόδειξη ότι αποτελεί επιστήμη, αφού μπορεί να θεραπεύει. Άλλωστε αυτός είναι ο δρόμος που οδήγησε την ψυχιατρική από τα αρχαία Ασκληπιεία στα σημερινά ψυχιατρικά Αμπού Γκράιμπ.

Πιο κάτω θα ήθελα να παραθέσω ορισμένα συγκριτικά στοιχεία 2 ετών (με ψυχιατρείο-χωρίς ψυχιατρείο) (2003 και 2006) για την περιφέρεια Κρήτης.

Και τούτο γιατί ακούγονται πολλά για δήθεν προβλήματα που ανέκυψαν μετά το κλείσιμο του ψυχιατρείου.

Τα προβλήματα βέβαια υπάρχουν, αλλά είναι στην αντίθετη πλευρά από αυτή που υποστηρίζουν οι πολέμιοι της μεταρρύθμισης.

Συγκριτικά στοιχεία του συστήματος ψυχιατρικής φροντίδας

στην περιφέρεια Κρήτης κατά τα έτη 2003 και 2006

(Προ και μετά την λειτουργία του ΘΨΠΧ)

2003

•        1201 εισαγωγές στο ΘΨΠΧ οι οποίες αναλύονται ως εξής:

                     607(50%) Χανιά, 176(15%)Ρέθυμνο, 84(7%)Λασίθι, 334(28%)Ηράκλειο

•       Ακούσιες εισαγωγές 70% από άλλους νομούς, 45% από το νομό Χανίων
•       Μέσος όρος νοσηλείας στο ΘΨΠΧ 18 ημέρες

•       Μέσος όρος νοσηλείας στο ΠΑΓΝΗ 18,9 ημέρες

•       Εισαγωγές στo ΠΑΓΝΗ 376 (όλες εκούσιες)

•       Σύνολο νοσηλειών 1201+376=1577

•      Αυτοκτονίες 41 στην περιφέρεια Κρήτης

•      Έγιναν περί τις 200 μεταγωγές από Ηράκλειο προς Χανιά

•      Εξωτερικά Ιατρεία Ρεθύμνου 1519 επισκέψεις

•     Νοσηλείες Κρητών σε ψυχιατρεία Αθηνών

→Δρομοκαΐτειο: 17( διαμένοντες στην Κρήτη 2)

→Δαφνί: 3 (διαμένοντες στην Κρήτη 3)

2006

•      Νοσηλείες στο ΓΝΧανίων 587 – Ακούσιες 177(30%)

•     Μέσος όρος νοσηλείας 16,17 ημέρες

•     Νοσηλείες στο ΠΑΓΝΗ 525(353 στην κλινική και 172 στα οξέα)

•    Συνολικές νοσηλείες 587+525=112 (465 λιγότερες)

•    Μέσος όρος νοσηλείας στο ΠΑΓΝΗ 16,6 ημέρες

•    Εξωτερικά Ιατρεία Ρεθύμνου 3155 επισκέψεις

•    Κινητή Μονάδα Λασιθίου 350 ασθενείς από Οκτώβριο 2006 έως Οκτώβριο  2007

•   Αυτοκτονίες 38 στην περιφέρεια Κρήτης

•   Νοσηλείες Κρητών σε ψυχιατρεία Αθηνών

→Δρομοκαΐτειο: 18 (Διαμονή στην Κρήτη 2)

→Δαφνί: 3 (Διαμονή στην Κρήτη 3)

 Τα στοιχεία αναλύονται και στους πίνακες Α και Β.

ΠΙΝΑΚΑΣ Α

ΠΙΝΑΚΑΣ Β

ΣΧΟΛΙΑ

Απ’ την μελέτη των συγκριτικών στοιχείων των 2 ετών 2003 και 2006, προκύπτουν τα εξής :

1.α) Δραστηριοποιείται η Κινητή Μονάδα Λασιθίου με αξιοζήλευτα αποτελέσματα (σε 1 χρόνο παρακολούθησε 350μ ασθενείς και είχαμε μόνο 12 εισαγωγές στο ΠΑΓΝΗ)

β) Το ΚΨΥ Χανίων έχει αναπτύξει Κινητή Μονάδα η οποία παρακολουθεί 150 ασθενείς το χρόνο και μια δράση κατ’ οίκον επισκέψεων που παρακολουθεί περίπου 150 ασθενείς από την πόλη των Χανίων.

γ) Δουλεύουν καλύτερα τα Εξωτερικά Ιατρεία Ρεθύμνου. Από 1519 επισκέψεις το 2003, ανέβηκε στις 3155 το 2006.

δ) Υπήρξε μια αλλαγή της κουλτούρας των επαγγελματιών ψυχικής υγείας με κοινοτικό προσανατολισμό. Η νοσοκομειακή νοσηλεία πλέον δεν αποτελεί πρώτη ίσως και μοναδική δυνατότητα αλλά την τελευταία λύση.

Η ύπαρξη τόσων δομών και η ανάπτυξη τόσων κοινοτικών δράσεων άλλαξαν την στάση του γενικού πληθυσμού απέναντι στον ψυχικώς πάσχοντα.

ε) Το σύστημα είναι λιγότερο βίαιο, στιγματιστικό, με μεγαλύτερη προσβασιμότητα και φιλικότητα προς τους χρήστες.

Όμως η πτώση των νοσηλειών οφείλεται και στην μη ύπαρξη και λειτουργία του πολυδύναμου Κέντρου Ψυχικής Υγείας στον Άγιο Νικόλαο και του ΨΤΓΝ Ρεθύμνου.

Οι δύο αυτές δομές κρίνονται απαραίτητες διότι «φορτώνεται» το σύστημα στα Χανιά και στο Ηράκλειο και κάποια στιγμή δεν θα αντέξει. Επιπλέον, για λόγους ολοκλήρωσης της τομεοποίησης πρέπει να γίνουν οπωσδήποτε.

Αυτό προκύπτει και από την ανάγνωση των στοιχείων.

Οι νοσηλείες το 2006 υπολείπονται κατά 465.Από αυτούς  οι 175 + 84 =259 θα καλυφθούν από το πολυδύναμο κέντρο Αγ. Νικολάου και το Ψ.Τ Ρεθύμνου. Οι υπόλοιπες 465-259=206 νοσηλείες που αποτελούν το 13% των νοσηλειών εξηγούνται και δικαιολογούνται –θα έλεγα ήταν αναμενόμενες-από την μετατροπή του συστήματος σε κοινοτικό, ανοιχτό, φιλελεύθερο. Αναμέναμε οι νοσηλείες να ήσαν λιγότερες. Αλίμονο αν δεν ήσαν…

2. Το έτος 2006 δεν έγινε καμία μεταγωγή. Αυτό είναι πολύ σπουδαίο διότι οι μεταγωγές ήταν και είναι σε άλλα μέρη της Ελλάδας ένα αίσχος.

3. Οι έγκλειστοι του ΘΨΠΧ που ζούσαν κάτω από απαράδεκτες και προσβλητικές για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνθήκες, σήμερα ζουν ανθρώπινα. Ζουν σε ξενώνες, διαμερίσματα, οικοτροφεία σε όλη την Κρήτη. Στα Χανιά ζουν 140 ασθενείς σε 5 ξενώνες, 4 οικοτροφεία και 7 διαμερίσματα. Στο Ρέθυμνο, Ηράκλειο και Λασίθι ζουν άλλοι 40-50 ασθενείς σε 1 ξενώνα στο Ρέθυμνο, 2 στο Ηράκλειο και 2 στο Λασίθι. Στα Χανιά υπάρχει επίσης άλλος ένας ξενώνας ΜΚΟ με 10 ασθενείς. Ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί είναι η «μεταφορά» του στεγαστικού πλέγματος από τα Χανιά προς τους άλλους νομούς. Πρέπει να μεταφερθούν οπωσδήποτε 2 δομές στο Ηράκλειο, 1 στο Λασίθι και 2 στο Ρέθυμνο. Έτσι στα Χανιά θα μείνουν 11 δομές. Αυτό πρέπει να γίνει οπωσδήποτε αφ’ ενός για τους ενοίκους (εντοπιότητα) αφ’ ετέρου για την ομαλή λειτουργία του συστήματος. Κάθε τομέας πρέπει να διαθέτει ένα αριθμό στεγαστικών δομών για να καλύπτει τις ανάγκες του.

4. Στα 2 χρόνια στην Κρήτη δεν έγινε καμία νέα νοσοκομειακή ιδιωτική κλίνη.

5. Οι ΜΚΟ είναι 2 ξενώνες του Ξένιου Δία από την Α΄ φάση του Ψυχαργώς και 1 Κινητή Μονάδα στο Λασίθι. Όλες οι άλλες δομές λειτουργούν στα πλαίσια του Δημόσιου Τομέα που κατά την γνώμη μου έχει και αυτό τη σημασία του.

6. Εκτός Κρήτης το 2006νοσηλεύτηκαν στο Δαφνί : 3 και στο Δρομοκαΐτειο: 2

Οι νοσηλείες το 2003 ήταν στο Δρομοκαΐτειο 2 και στο Δαφνί 3.

Είναι σημαντικό στοιχείο διότι ανάμεσα στα πολλά μυθεύματα είναι και το ότι έκλεισε το ΘΨΠΧ και οι Κρήτες νοσηλεύονται αλλού ! Είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι όποιος πήγαινε στο ΘΨΠΧ εναλλακτικά θα πάει στο κοντινότερο δημόσιο ψυχιατρείο. Για ευνόητους λόγους.

Επ’ ουδενί θα καταφύγει σε ιδιωτική κλινική. Αλλά αν είχαμε πρόσβαση και εκεί, πιστεύω τα στοιχεία θα ήταν ανάλογα.

7. Έχομε μείωση των ακούσιων στα Χανιά από 45% σε 30%. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία.

8. Ο μέσος όρος νοσηλείας είναι μειωμένος και στο ΓΝΧ και στο ΠΑΓΝΗ.

9. Στην περιφέρεια Κρήτης βάσει μελέτης οι νοσοκομειακές ανάγκες εκαλύπτοντο με 90 κλίνες, ενόσω λειτουργούσε το ΘΨΠΧ. Αυτές διεσπάρησαν ως εξής: Χανιά 25, Ηράκλειο 45, Ρέθυμνο 12, Λασίθι 8, βάσει του πληθυσμού. Υπάρχουν οι κλίνες Ηρακλείου και Χανίων και χρειάζεται να γίνουν οι κλίνες Αγ. Νικολάου και Ρεθύμνου.

10.Έγινε  επιδημιολογική μελέτη όλων των νοσηλευθέντων το 2003 στο ΘΨΠΧ και όλων των νοσηλευομένων μια τυχαία μέρα το 2003. Από αυτές τις επιδημιολογικές μελέτες προέκυψαν στοιχεία περί του σε τι ποσοστό το νέο σύστημα καλύπτει τους ασθενείς.

Μελετήθηκε η τύχη και η πορεία όλων των νοσηλευομένων μια τυχαία μέρα (5-8-2003). Υπήρχε ακόμα και λειτουργούσε το ψυχιατρείο.

Στο ψυχιατρείο νοσηλεύονταν κατά τα ¾ των κλινών χρόνιοι ασθενείς και κατά το ¼ (περίπου 90 κλίνες) οξείς ασθενείς. Οι ασθενείς ήσαν εκ Κρήτης στην μεγάλη τους πλειοψηφία και κατά το 50% από το νομό Χανίων. Το υπόλοιπο 50% ήταν 30% από το νομό Ηρακλείου, 12% από το Ρέθυμνο και 8% από Λασίθι.

Από την μελέτη προέκυψαν τα εξής στοιχεία:

Οι 172, δηλαδή το 64% κατοικούν σε ξενώνες.

Οι 5, δηλαδή το 1,8% νοσηλεύεται σε άλλο ψυχιατρείο.

Οι 40 (14,5%) απεβίωσαν.

Οι 8 (2,8%) παραμένουν άγνωστοι για το «σύστημα).

Οι 45 κατοικούν στα σπίτια τους.

Από τους 45 το ποσοστό που δεν παρακολουθείται είναι 12 ασθενείς δηλαδή 4,4% ενώ 33 ασθενείς δηλαδή 12,5% παρακολουθούνται ψυχιατρικά. Οι 12 ασθενείς, δηλαδή δεν θέλουν βοήθεια από καμία υπηρεσία και παραμένουν έξω.

Επομένως από το σύνολο των ασθενών δεν παρακολουθούνται το 2,8% ως άγνωστοι και το 4,4% που γνωρίζουμε ότι είναι στα σπίτια τους αλλά δεν παρακολουθούνται για διάφορους λόγους.

Συνολικά 2,8% των ασθενών που ήταν νοσηλευόμενοι στις 5-8-2003 σήμερα δεν παρακολουθούνται. (ΠΙΝΑΚΑΣ 1)

 ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Εν συνεχεία μελετήθηκε η πορεία του συνόλου των νοσηλευθέντων το 2003. Αλλά επειδή βρήκαμε δυσκολίες για την πρόσβαση στα αρχεία του Νοσοκομείου (επίκληση ιατρικού απορρήτου!), πήραμε ένα τυχαίο δείγμα (κάθε 10 επιλέξαμε 1 άτομο από το σύνολο που μας δόθηκε από το ΘΨΠΧ). Η ανάλυση του ανωτέρω δείγματος (ΠΙΝΑΚΑΣ 2) δίδει τα εξής :

Μόνον ένα ποσοστό 2,5% των ασθενών δεν παρακολουθούνται. Αυτό το στοιχείο δείχνει και την ποιότητα του νέου ψυχιατρικού τοπίου. Υπάρχει θεραπευτική συνέχεια και στο μέλλον τα πράγματα θα γίνουν ακόμα καλύτερα, αφού εν τω μεταξύ νέες δράσεις αναπτύσσονται και φιλοδοξούμε στη δόμηση και λειτουργία ενός δικτύου κοινοτικών υπηρεσιών που θα δίδει σφαιρική φροντίδα αντί της απλοποιητικής ιδρυματικής απάντησης σε κάθε ψυχιατρικό αίτημα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

11. Οι αυτοκτονίες μειώθηκαν από 41 σε 38 στην Κρήτη.

12. Ζούμε για 4 χρόνια σε μια ολόκληρη περιφέρεια την ψυχιατρική χωρίς ψυχιατρείο. Αυτό δεν είναι όραμα πλέον αλλά είναι μια πραγματικότητα.

13. Μια τελευταία πλευρά κριτικής είναι: Τι θα κάνουμε με τον ασθενή που χρειάζεται μεγαλύτερο χρόνο νοσηλείας.

Η χρονιότητα υπάρχει στην σχιζοφρένεια, αλλά ο χρόνιος ασθενής «κατασκευάζεται».

Είναι άλλη ψυχιατρική να αναζητεί χώρους για τους ανήσυχους, τους χρόνιους, τους διεγερτικούς, τους μη ανταποκρινόμενους και άλλη η ψυχιατρική που συναντά, προσεγγίζει και αντιμετωπίζει τον άρρωστο και τα συμπτώματα του ως έχοντα κάποιο νόημα. Εν πάση περιπτώσει αν σε κάθε τομέα είχαμε ένα «μετανοσοκομειακό ξενώνα» αυτό θα ήταν η λύση για αυτό το πρόβλημα.

Αλλά η λύση τελικά είναι αν αποδεχθούμε ότι κάθε νοσοκομειακή νοσηλεία είναι το έσχατο μέσον και η αποτυχία μας να κρατήσουμε τον ασθενή στο κοινωνικό, εργασιακό, οικογενειακό του χώρο.

14. Το «παράδειγμα» της Κρήτης θα μπορούσε να αποτελέσει ένα «πιλότο» για το αν μπορούμε να περιμένουμε μια ψυχιατρική χωρίς ψυχιατρείο, τομεοποιημένη, ανοιχτή, κοινοτική, της ευθύνης, της θεραπείας και της ελευθερίας. Αρκεί να κάνουμε τώρα τις διορθώσεις που πρέπει.

15. Ρύθμιση του καθεστώτος του ΘΨΠΧ.

α) Ή ένα νέο ΝΠΔΔ που θα περιλαμβάνει το ΚΨΥ και τις στεγαστικές δομές.

β) Ή ένταξη του συστήματος ψυχικής υγείας (ΚΨΥ και στεγαστικές δομές) στο ΓΝΧ

Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να ξεχωρίσει η νοσοκομειακή νοσηλεία (ΨΤΓΝ) από την πρωτοβάθμια φροντίδα και την αποκατάσταση (ΚΨΥ και στεγαστικές δομές).

Όρος της ένταξης του συστήματος ψυχικής υγείας στο Γεν. Νοσοκομείο είναι η εξασφάλιση των πόρων (ανθρώπινων και οικονομικών). Χρειάζεται δηλαδή αυτονομία και ύπαρξη ξεχωριστών κωδικών χρηματοδότησης.

Επιπλέον πρέπει να λειτουργήσουν όλες οι μέχρι τώρα επεξεργασμένες δράσεις, προτάσεις και δικλείδες. Τομεακή Επιτροπή, Επιτροπή Εισόδου στις στεγαστικές δομές, κριτήρια ένταξης ασθενών στις δομές κ.λ.π ούτως ώστε να έχομε ένα σύστημα με υψηλή ποιότητα φροντίδας.

Συμπερασματικώς και ολιγολέκτως :

Στην Κρήτη εδώ και 4 χρόνια λειτουργεί μια ψυχιατρική χωρίς ψυχιατρείο. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να ονειρευόμαστε ένα σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας χωρίς στιγματισμούς, βίαιες προσαγωγές και εγκλεισμό. Και αφού λειτουργεί για 4 χρόνια σε μια περιφέρεια, μπορεί να λειτουργήσει παντού και για πάντα. Η λαθολογία για το «συνοπτικό», «γρήγορο», «λανθασμένο» κλείσιμο του ΘΨΠΧ περισσότερο αποτελεί μια δόλια μορφή υπεράσπισης του Ασύλου και του ιδρυματικού μοντέλου, παρά είναι μια επισήμανση των λαθών που όντως έγιναν.

Στον παρόντα  χρόνο, η «μετακίνηση» των δομών του στεγαστικού πλέγματος από το νομό Χανίων προς άλλους νομούς, η λειτουργία του ΨΤΓΝ Ρεθύμνου και του πολυδύναμου ΚΨΥ Αγ.Νικολάου και η ρύθμιση του νέου καθεστώτος αφού διαλυθεί ο Οργανισμός του ΘΨΠΧ, αποτελούν άμεσες προτεραιότητες και η μη υλοποίηση τους αποτελεί κίνηση παλινδρόμησης προς το παρελθόν. Αν γίνουν αυτά θα είμαστε σε ένα σημείο για να κατακτήσουμε ένα καλύτερο και ποιοτικότερο σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας.

         Γ.Κοκκινάκος