Κάρπαθος, 30 Γενάρη 2010
Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΗ !
Στο Επαρχείο Καρπάθου-Κάσου λειτούργησε στις 20/2/08 το Γραφείο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης Πολιτών. Για πρώτη φορά άνθρωποι που ζουν στην άγονη γραμμή και είναι κυριολεκτικά εγκαταλελειμμένοι και πολλές φορές εγκλωβισμένοι στη λογική της «ψυχιατρικοποίησης» των προβλημάτων με αποτέλεσμα την αλόγιστη χρήση ψυχοφαρμάκων ωφελήθηκαν από τη συμβουλευτική-υποστηρικτική διαδικασία και ήρθαν σ' επαφή με έναν άλλο τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων τους.
Εξ' αρχής καθιερώθηκε σταθερή συνεργασία με την Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Δωδεκανήσου, όπως και η διασύνδεση των υπηρεσιών για την ολόπλευρη υποστήριξη των περιστατικών. Επιχειρώντας έναν μικρό απολογισμό, έως τις 20/8/09 διεξήχθησαν 395 καταγεγραμμένες συνεδρίες σε εφήβους και ενήλικες, καθώς επισκεπτόταν την υπηρεσία κατά μέσο όρο 3 άτομα την ημέρα σε σταθερή εβδομαδιαία βάση.
Στο διάστημα αυτό έγιναν δράσεις πρόληψης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας σε ζητήματα σχετικά με την Ψυχική Υγεία με στόχο την καταπολέμηση του «κοινωνικού στίγματος» σχετικά με την ψυχική ασθένεια και τη διαφορετικότητα και την αλλαγή στάσεων απέναντι στα ζητήματα αυτά. Επίσης έγιναν δράσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των ψυχιατρικών περιστατικών όπως και των οικογενειών τους σε σταθερή βάση με στόχο την προσπάθεια ελέγχου των υποτροπών.
Η σημαντικότερη διάσταση της παρέμβασης αυτής ήταν η δόμηση του ρόλου των επιστημόνων ψυχικής υγείας στη συνείδηση της τοπικής κοινωνίας και η απο-δόμηση των στερεοτύπων σχετικά με το ποια άτομα επισκέπτονται μια αντίστοιχη υπηρεσία. Στην τοπική κοινωνία υπήρχε διάχυτη η αντίληψη πως σ' έναν ψυχολόγο απευθύνονται κυρίως άτομα που έχουν χάσει την επαφή τους με την πραγματικότητα. Επίσης , λόγω της παραπάνω αντίληψης, επικρατούσε και ένας αντίστοιχος φόβος πως επισκεπτόμενος κάποιος μια υπηρεσία ψυχολογικής υποστήριξης θα χαρακτηριζόταν αυτόματα «τρελός» και θα στιγματιζόταν στην τοπική κοινωνία.
Μέσα από την παρέμβαση μας σε συνεργασία με την Κ.Μ.Ψ.Υ Δωδεκανήσου οι αντιλήψεις αυτές ξεπεράστηκαν σε μεγάλο βαθμό και φάνηκε στην πράξη πως μια υπηρεσία ψυχικής υγείας μπορεί να υπάρξει ακόμη και στην άγονη γραμμή, αγκαλιάζοντας πλατιά όλη την τοπική κοινωνία και αποτελώντας σταδιακά συστατικό κομμάτι της. Φάνηκε λοιπόν καθαρά η πρόοδος μιας κλειστής κοινωνίας στο να εκφράσει όλο πιο ανοιχτά τα προβλήματα, τις αγωνίες, αλλά και τις ανάγκες της.
Επίσης ιδιαίτερα σημαντική διάσταση της παρέμβασής μας ήταν πως σε σύγκριση με προηγούμενα έτη μειώθηκαν οι μεταγωγές ψυχικά πασχόντων στο Ψυχιατρείο, γεγονός που αποδεικνύει στην πράξη πως η ύπαρξη δομών μέσα στην Κοινότητα και η παροχή σταθερής υποστήριξης στα άτομα από την πρώτη στιγμή εκδήλωσης της οποιασδήποτε δυσκολίας αποτελεί τον πιο ισχυρό αντίποδα του Ψυχιατρείου.
Στις 20/9/09 η λειτουργία της υπηρεσίας αυτής διακόπηκε λόγω της λήξης της σύμβασης μου. Πάρα πολλά άτομα και οικογένειες που ήταν σε σταθερή επαφή με την υπηρεσία βρέθηκαν ξαφνικά μετέωρα και αβοήθητα, δίχως τη δυνατότητα υποστήριξης που είχαν το προηγούμενο διάστημα. Πολλά άτομα οδηγήθηκαν σε υποτροπές, κυρίως καταθλιπτικά και ψυχωσικά περιστατικά σε νεαρή ηλικία. Κάτω από το κλίμα αυτό πραγματοποιήθηκε μια πρωτοφανής για τα δεδομένα του τόπου κινητοποίηση της τοπικής κοινωνίας .
Βρισκόμαστε 5 μήνες μετά την κινητοποίηση των πολιτών της Καρπάθου (20/9/09). Ανάμεσα στους ανθρώπους που κινητοποιήθηκαν για το θέμα αυτό ήταν άτομα που είναι τα ίδια ψυχικά πάσχοντες, καθώς και οι οικογένειές τους, αλλά και ευαισθητοποιημένοι πολίτες, όπου με τη συλλογή 1160 υπογραφών διεκδικούσαν τη συνέχιση λειτουργίας της μοναδικής υπηρεσίας ψυχικής υγείας που υπήρξε για πρώτη φορά στον τόπο τους, όπως και τη διασφάλιση της ''θεραπευτικής συνέχειας'' για τους ανθρώπους που ήταν σ' επαφή με την υπηρεσία αυτή .
Η δυναμική αυτή κινητοποίηση προκάλεσε το ενδιαφέρον, τη συμπαράσταση και την αλληλεγγύη του Τύπου (Ροδιακή, Ελευθεροτυπία, Ριζοσπάστης) και της επιστημονικής κοινότητας (Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Δωδεκανήσου, Πανελλαδική Συσπείρωση για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση) . Το θέμα έφτασε μέχρι τη Βουλή, όπου με επερώτηση που έγινε το Νοέμβρη ζητήθηκε απάντηση από την Υπουργό Υγείας για το ζήτημα αυτό, - απάντηση που όμως δεν έχει δοθεί έως σήμερα . Κάτω από την πίεση της πρωτοφανούς για τα δεδομένα του τόπου κινητοποίησης , με απόφαση του Νομάρχη Δωδεκανήσου παρατάθηκε η λειτουργία της υπηρεσίας για 2 μήνες (έως 26/12/09), με τη δέσμευση ότι μέχρι τότε θα έχει βρεθεί λύση.
Ως ψυχολόγος που το προηγούμενο διάστημα ανέλαβα την υπηρεσία αυτή κυριολεκτικά από το μηδέν και αισθανόμενη την επιστημονική αλλά και κοινωνική μου ευθύνη απέναντι στα άτομα που παρακολουθούσα όπως και στις οικογένειές τους έχοντας δομήσει μια σχέση εμπιστοσύνης μαζί τους, δέχτηκα να αναλάβω ξανά καθήκοντα τους δύο αυτούς μήνες , με την προϋπόθεση όμως ότι θα υλοποιηθεί η δέσμευση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ότι μέχρι το τέλος του διμήνου θα έχει βρεθεί λύση για το ζήτημα αυτό και ότι θα διασφαλιστεί στο ακέραιο η «θεραπευτική συνέχεια» για τα άτομα που παρακολουθούσα, ούτως ώστε να μη μεσολαβήσει ξανά χρονικό κενό, καθώς τα άτομα αυτά είναι σε μια ιδιαίτερη και ευαίσθητη κατάσταση και το παραμικρό κενό , πόσο μάλλον η κατάργηση της θεραπευτικής σχέσης χωρίς να το επιλέξουν τα ίδια, μπορεί να λειτουργήσει επιβαρυντικά και αποδιοργανωτικά γι' αυτά.
Τις σοβαρές επιπτώσεις που έχει στους ψυχικά πάσχοντες η αποσπασματικότητα και η έλλειψη συνέχειας επεσήμανε και ο επιστημονικά υπεύθυνος της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας Δωδεκανήσου στην ημερίδα Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων που πραγματοποιήθηκε στην Κάρπαθο τον Οκτώβρη. Στην ημερίδα αυτή από την πλευρά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης πραγματοποιήθηκε δημόσια δέσμευση ότι γίνονται κινήσεις στην κατεύθυνση αυτή και νομίζω πως όσοι παρευρέθησαν εκεί έφυγαν με την εντύπωση ότι σύντομα θα βρεθεί λύση.
Στους δύο μήνες που προηγήθηκαν η υπηρεσία λειτούργησε ξανά και τα άτομα απέκτησαν και πάλι επαφή μαζί της, μπαίνοντας ξανά σε έναν δρόμο αντιμετώπισης των προβλημάτων τους. Στον καινούριο και αυτόνομο χώρο που κατακτήθηκε μετά την κινητοποίηση (και με τη στήριξη του Τ.Ε.Ε Δωδεκανήσου) πραγματοποιήθηκαν τους δύο αυτούς μήνες 61 συνεδρίες και έγιναν δράσεις πρόληψης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας (πραγματοποίηση Ημερίδας Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων με πρωτοβουλία της Κ.Μ.Ψ.Υ Δωδεκανήσου, ομιλίες στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του νησιού, δημοσίευση άρθρων στον τοπικό τύπο).
Στις 26/12/09 η λειτουργία της υπηρεσίας διακόπηκε ξανά. Κουβαλώντας την εμπειρία του Σεπτέμβρη και επιχειρώντας να διασφαλίσω στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τη «θεραπευτική συνέχεια» για τα άτομα που είχα αναλάβει το προηγούμενο διάστημα, ανέλαβα ξανά καθήκοντα στις 11/1/10, έχοντας βέβαια προηγηθεί στις 23/12/09 συζήτηση με την Τοπική Αυτοδιοίκηση στην οποία μου επιβεβαιώθηκε προφορικά η δυνατότητα συνέχισης λειτουργίας της υπηρεσίας για το επόμενο διάστημα. Έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί 16 συνεδρίες και έχουν προγραμματιστεί και οι επόμενες, όπως και δράσεις πρόληψης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας.
Επειδή , παρά την εθελοντική και αφιλοκερδή υποστήριξη που παρείχα το τελευταίο διάστημα στα άτομα που είχα αναλάβει, η ανησυχία της τοπικής κοινωνίας για τη συνέχιση λειτουργίας της υπηρεσίας παρέμενε ζωντανή, την Τετάρτη 27/01/10 συστάθηκε η Ομάδα Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία στην Κάρπαθο, αποτελούμενη κυρίως από άτομα τα οποία ήταν σ 'επαφή με την υπηρεσία, αλλά και από ευαισθητοποιημένους πολίτες. Στη συνάντηση αυτή διαμορφώθηκε ένα πλαίσιο αιτημάτων και διεκδικήσεων για την Ψυχική Υγεία στην Κάρπαθο, και συμφωνήθηκε η κλιμάκωση των κινητοποιήσεων το επόμενο διάστημα αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα για την ικανοποίηση των αιτημάτων αυτών. Το κείμενο με τα αιτήματα στάλθηκε στο Επαρχείο Καρπάθου-Κάσου, στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δωδεκανήσου και προωθήθηκε σε όλους τους Νομαρχιακούς Συμβούλους. Η κινητοποίηση της Ομάδας Πρωτοβουλίας, σε συνδυασμό με τον απόηχο της δυναμικής κινητοποίησης του Σεπτέμβρη πέτυχε μια μικρή αλλά σημαντική κατάκτηση: στο Νομαρχιακό Συμβούλιο Ν. Δωδεκανήσου που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 29/01/10 αποφασίστηκε η παράταση της λειτουργίας της υπηρεσίας και για τους δύο επόμενους μήνες, γεγονός που δείχνει τις δυνατότητες που κουβαλά η κινητοποίηση και η διεκδίκηση σε συλλογικό επίπεδο.
Όμως στο σημείο αυτό, χωρίς να μειώνεται η σημασία της κατάκτησης της παράτασης των δύο μηνών, προκύπτει το εξής ερώτημα: έτσι αντιλαμβάνεται η Τοπική Αυτοδιοίκηση ότι θα βρεθεί λύση στο σοβαρό αυτό ζήτημα ; Μέσω παρατάσεων διάρκειας 2 μηνών που διαιωνίζουν την αποσπασματικότητα και την έλλειψη συνέχειας; Είναι δυνατόν με αυτόν τον τρόπο να οικοδομηθεί ο νευραλγικής σημασίας τομέας της Ψυχικής Υγείας; Τι θα γίνει μετά το τέλος του διμήνου; Ξανά οι άνθρωποι αυτοί θα βρεθούν δίχως δυνατότητα βοήθειας και υποστήριξης; Που είναι η στοιχειώδης αίσθηση ασφάλειας που είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της κατάστασης των ατόμων όταν κάθε λίγο είναι υποχρεωμένα να έρχονται αντιμέτωπα με τη σκληρή πραγματικότητα της διακοπής της λειτουργίας της μοναδικής υπηρεσίας Ψυχικής Υγείας που υπάρχει στον τόπο τους;
Είναι δυνατόν ο επιστήμονας να κάνει τον προγραμματισμό του πάνω στη δουλειά του με τους ανθρώπους, να προγραμματίζει από κοινού με τα άτομα τους θεραπευτικούς στόχους για το επόμενο διάστημα, να πρέπει να ελέγχει σταθερά την πορεία τους και να αναγκάζεται να σταματήσει το έργο του παρά τις δεσμεύσεις για το αντίθετο;
Ας καταλάβουν επιτέλους οι υπεύθυνοι για όλη αυτήν την κατάσταση ότι ως επιστήμονες ψυχικής υγείας έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους και όχι με άψυχα αντικείμενα, δεν διεκπεραιώνουμε απλώς έγγραφα τα οποία θα τα βάλουμε σε έναν φάκελο και θα τα κλείσουμε σε ένα συρτάρι ώστε να μην έχει μεγάλη σημασία το πότε θα το ανοίξουμε ξανά! Καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή με τις ζωντανές ανάγκες αλλά και τις αγωνίες των ανθρώπων και οι ανάγκες αυτές είναι συνεχείς και παλλόμενες και δε μπορούν να περιμένουν μέσα σε κανένα συρτάρι!
Η κατάσταση αυτή νομίζω πως πρέπει να μας προβληματίσει όλους ανεξαιρέτως και να μας βοηθήσει να συνειδητοποιήσουμε πως η λογική της αποσπασματικότητας και του «ράβε - ξήλωνε» μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες σε όλα τα ζητήματα, πόσο μάλλον στο τόσο ιδιαίτερο και ευαίσθητο ζήτημα της Ψυχικής Υγείας. Να συνειδητοποιήσουμε πως η Ψυχική Υγεία βρίσκεται σε κρίση!
Να καταλάβουμε πως παρά τις προεκλογικές δεσμεύσεις της κάθε κυβέρνησης - ας θυμηθούμε τις δεσμεύσεις της τωρινής κυβέρνησης όσον αφορά την Ψυχική Υγεία τον Μάρτη του 2009: «...στόχος μας είναι η Πρωτοβάθμια φροντίδα Υγείας με υπηρεσίες στην κοινότητα που αποσκοπούν στη συνολική προσέγγιση και εκτίμηση για την προαγωγή της σωματικής και ψυχικής υγείας και την πρόληψη των ψυχικών διαταραχών (...) Στόχος μας είναι οι μη εμπορευματοποιημένες δομές. Ο ανθρώπινος πόνος δε μπορεί να γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον ιδιωτικό τομέα » κ.τ.λ , εντούτοις μετεκλογικά η κατάσταση διαμορφώνεται εντελώς διαφορετικά : άνθρωποι που κατοικούν στην άγονη γραμμή και είναι φορολογούμενοι πολίτες θα μείνουν για άλλη μια φορά αβοήθητοι το επόμενο διάστημα , δίχως τη δυνατότητα επαφής με τη μοναδική υπηρεσία Ψυχικής Υγείας που υπήρχε στον τόπο τους. Η κατάσταση αυτή, όπως έχουμε επίσης προειδοποιήσει, δε θα αργήσει να τους οδηγήσει σε ιδιώτες στην πρωτεύουσα του νομού ή στο κέντρο, αναγκάζοντάς τους να υποστούν το μεγάλο αυτό κόστος, συμπεριλαμβανομένου και του κόστους μετακίνησης και διαμονής εκτός Καρπάθου.
Αναπόφευκτα προκύπτει μια σειρά ερωτημάτων: Έτσι λοιπόν αντιλαμβάνεται το κράτος την Ψυχική Υγεία; Βορά στα χέρια του κάθε ιδιώτη που θα εκμεταλλεύεται την αποσπασματικότητα και τα τεράστια κενά που υπάρχουν στον δημόσιο τομέα; Πού είναι η απαραίτητη ύπαρξη των δομών μέσα στην κοινότητα η οποία είναι ουσιαστικά ο σημαντικότερος παράγοντας πρόληψης και ο αντίποδας του Ψυχιατρείου;
Μήπως το κατασταλτικό μοντέλο των ψυχοφαρμάκων δεν έχει ξεπεραστεί ουσιαστικά και προκειμένου ν' αποφευχθεί το κόστος ύπαρξης και λειτουργίας δομών μέσα στην κοινότητα συντηρείται με θύματα τα ίδια τα άτομα; Μήπως τελικά είναι βολικό για το σύστημα να συντηρείται η λογική της ψυχο-καταστολής μέσα από την ευρεία και αδιαφοροποίητη χρήση ψυχοφαρμάκων για την παραμικρή δυσκολία που αντιμετωπίζουν τα άτομα, η οποία δυσκολία απομονώνεται από το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται και ψυχιατρικοποιείται; Μήπως είναι ζωτικό για την ύπαρξη και τη διατήρηση του υπάρχοντος συστήματος το να συντηρεί ανθρώπους σε καταστολή, απονευρώνοντας έτσι τα στοιχειώδη κοινωνικά αντανακλαστικά τους, αφαιρώντας τους κάθε δύναμη διεκδίκησης και δυναμικής αντιμετώπισης των προβλημάτων τους; Μήπως από όλη αυτήν την κατάσταση ωφελημένο βγαίνει τελικά το ψυχο-εμπόριο των φαρμακευτικών κολοσσών , οι οποίοι βλέπουν τα κέρδη τους ν' αυξάνονται με αλματώδεις ρυθμούς τα τελευταία χρόνια;
Μήπως αρχίζει και φαίνεται όλο και πιο καθαρά η μεγαλύτερη αντίφαση του συστήματος, το ότι δε μπορεί δηλαδή ταυτόχρονα να υπηρετεί και το κέρδος και τον άνθρωπο; Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι νομίζω αυτονόητες για κάθε νοήμονα άνθρωπο...
Στην ακριτική Κάρπαθο έγινε μια ολόκληρη προσπάθεια και στήθηκε μια υπηρεσία Ψυχικής Υγείας κυριολεκτικά από το μηδέν για πρώτη φορά στην άγονη γραμμή. Το να μείνει όλη αυτή η προσπάθεια στον αέρα, παρά την κινητοποίηση της τοπικής κοινωνίας αλλά και της επιστημονικής κοινότητας και παρά την έγκαιρη επισήμανση των συνεπειών της αποσπασματικότητας και της έλλειψης συνέχειας στον τομέα αυτό είναι αν μη τι άλλο δείγμα αδιαφορίας και έλλειψης ευαισθησίας και υπευθυνότητας απέναντι στα στοιχειώδη δημοκρατικά δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας γενικότερα! Οι άνθρωποι αυτοί δεν αποτελούν πλάσματα δεύτερης κατηγορίας, είναι συνάνθρωποι μας με συνολική υπόσταση και δικαιώματα. Πού είναι λοιπόν η αντιμετώπιση που δικαιούνται; Ποιος θα αναλάβει την ευθύνη για την εξέλιξη των ανθρώπων αυτών το επόμενο διάστημα;
Βρισκόμαστε στον 21ο αιώνα! Η καθολική, δημόσια και δωρεάν Ψυχική Υγεία δεν αποτελεί παραχώρηση, αλλά δικαίωμα όλων μας! Καμία ανοχή σε ό,τι μπαίνει εμπόδιο σ' αυτή!
Τα συμπεράσματα δικά σας .
Ζιάννη Αφροδίτη,
Ψυχολόγος.
Κείμενο της Ομάδας Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία στην Κάρπαθο