10ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ
1-3 Ιουλίου 2005
Ξενώνες «Αμάλθεια», «Μετάβαση»,
«Σεμέλη» - Οικοτροφεία «Ιρις» και
«Οδύσσεια» - 9ο ΨΤ, ΨΝΑ
Αν και μια πληθώρα διεθνών ερευνών δείχνουν ότι ένας στους τέσσερις πολίτες των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών πρόκειται, σε κάποια στιγμή της ζωής του, ν΄ αντιμετωπίσει ένα σοβαρό πρόβλημα ψυχικής υγείας και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει, ήδη από καιρό, επισημάνει ότι η ψυχική αρρώστια θ΄ αποτελεί, το 2020, την δεύτερη, μετά τις καρδιοπάθειες, αιτία θανάτου στον κόσμο (κυρίως υπό την μορφή της κατάθλιψης), η ψυχική υγεία εξακολουθεί να έρχεται τελευταία στη λίστα των ενδιαφερόντων των εκάστοτε κυβερνώντων.
Οσο περισσότερο η κρίση των σύγχρονων κοινωνιών (ανεργία, ελαστικές σχέσεις εργασίας, συρρίκνωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, αλλά και άκρατη εμπορευματοποίηση, ατομικισμός και αποξένωση) παράγει μια «περίσσεια» διάχυτης ψυχικής δυσφορίας, αυξάνει την κοινωνική απομόνωση και οδηγεί εκατομμύρια γυναίκες και άντρες όλων των ηλικιών στις διάφορες μορφές «απώλειας του εαυτού», και στην απόγνωση, τόσο περισσότερο οι υπάρχουσες υπηρεσίες ψυχικής υγείας αποδεικνύονται τραγικά ανεπαρκείς (ποσοτικά και ποιοτικά) για ν΄ αναγνωρίσουν, να κατανοήσουν και να δώσουν τις κατάλληλες απαντήσεις στις διάφορες μορφές ψυχικού πόνου, που αναδύονται μέσα στο κοινωνικό σώμα.
Αφού τον οξύνει στο έπακρο, είναι το ίδιο αυτό σύστημα, με τις φαρμακευτικές του εταιρείες, που έρχεται, με το αζημίωτο, να τον «ανακουφίσει», προβάλλοντας το ψυχοφάρμακο ως την μόνη, συνήθως, απάντηση στην πολυπλοκότητα που αντιπροσωπεύει ο ψυχικός πόνος. Σε μια χώρα με εξαιρετικά ανεπαρκείς υπηρεσίες ψυχικής υγείας, η δημόσια και η ιδιωτική δαπάνη για ψυχοφάρμακα φτάνει σε δυσθεώρητα ύψη, με την ενσωμάτωση του συντριπτικά μεγαλύτερου μέρους της ψυχιατρικής, στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, στην εταιρική κουλτούρα των φαρμακοβιομηχανιών, με συνέπεια να μετατρέπεται η ψυχιατρική στον βασικό ιμάντα διάχυσης της κουλτούρας του φαρμακολογικού ηδονισμού – που δεν είναι, σε τελευταία ανάλυση, παρά μια μορφή κοινωνικού ελέγχου.
Οσο πιο γυμνό, απαρχαιωμένο και αναποτελεσματικό εμφανίζεται το σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας, τόσο περισσότερο η επίσημη ψυχιατρική και η κυβερνητική πολιτική αγκιστρώνεται στη μορφή του «κλειστού ιδρύματος» (στο ψυχιατρείο ή αλλού) ως της κύριας απάντησης στον ψυχικά πάσχοντα. Η συρρίκνωση ή και το κλείσιμο ορισμένων μικρότερων ψυχιατρείων, με την δημιουργία εκατοντάδων εξωνοσοκομειακών στεγαστικών δομών (ξενώνων, οικοτροφείων κλπ) δεν σημαδεύει μιαν αλλαγή στην επίσημη πολιτική, ως προς το είδος των απαντήσεων που προσφέρονται στον ψυχικά πάσχοντα.
1. Δεν υπάρχει καμιά κίνηση προς την δημιουργία ενός κοινοτικού δικτύου υπηρεσιών ψυχικής υγείας, εναλλακτικού προς τον εγκλεισμό, ενώ είναι δραματικές οι ελλείψεις σε προσωπικό, αλλά και σε εκπαιδευτικές ευκαιρίες για τους εργαζόμενους στις υπάρχουσες υπηρεσίες.
2. Οι στεγαστικές δομές του δημόσιου τομέα ασφυκτιούν κάτω από την έλλειψη μέσων (πρωτίστως χρηματικών, όπως του λεγόμενου «θεραπευτικού κινήτρου», αλλά και άλλων) για την ανάπτυξη των αποκαταστασιακών τους δραστηριοτήτων.
3. Οι στεγαστικές δομές του ιδιωτικού, «μη κερδοσκοπικού» τομέα αντιμετωπίζουν μια πρωτοφανή κρίση, λόγω δραστικής περικοπής της χρηματοδότησης όσων από αυτές συμπλήρωσαν το 18μηνο της συγχρηματοδότησης μέσω του Γ΄ ΚΠΣ και ο εθνικός προϋπολογισμός, που πρέπει να τις αναλάβει, είναι και αδύναμος και απρόθυμος να το κάνει. Οι περισσότερες λειτουργούν με δραστικά περιορισμένο και απλήρωτο προσωπικό, σηματοδοτώντας την κατάρρευση των όποιων αυταπατών ότι η επίσημη πολιτική της ιδιωτικοποίησης της ψυχικής υγείας είχε οποιονδήποτε άλλο στόχο, πέραν αυτού της μείωσης του κόστους της φροντίδας των ψυχικά πασχόντων.
4. Υπάρχει παντελής, σχεδόν, έλλειψη ευκαιριών (θέσεων) για εργασία και κατάρτιση των ψυχικά πασχόντων, τόσο στην «ελεύθερη αγορά εργασίας» και στα σχετικά προγράμματα του ΟΑΕΔ, όσο και στις λεγόμενες «κοινωνικές επιχειρήσεις» (ΚΟΙΣΠΕ), που παραμένουν «κενό γράμμα», χωρίς καμιά προοπτική..
Όταν, από τη μια, η «κοινωνική επανένταξη» ανάγεται σε απλή «μεταστέγαση» από το άσυλο σε μικρότερες μονάδες μέσα στην κοινότητα (αλλά, ταυτόχρονα, έξω από αυτήν) - σε κάτι που τείνει, όλο και πιο πολύ, να μοιάζει με «αναγκαστική στέγαση» σε «χώρους ενός αέναου ιδρυματισμού» Και όταν, από την άλλη, ο εγκλεισμός εξακολουθεί ν΄ αποτελεί την κατάληξη της κύριας διαδρομής μέσω της οποίας, ένας ψυχικά πάσχων με σοβαρή ψυχική διαταραχή «συναντά» το σύστημα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, είναι επόμενο ότι τα φαινόμενα της προκατάληψης (του «στίγματος») κατά των ψυχικά πασχόντων θα τείνουν ν΄ αυξάνουν αντί να μειώνονται.
Πώς να εξαλειφθεί η φαντασίωση της «επικινδυνότητας του ψυχασθενή» όταν εξακολουθεί να βασιλεύει ο εγκλεισμός, οι κλειδωμένες πόρτες και οι καθηλώσεις σε όλες τις ψυχιατρικές μονάδες, ψυχιατρείων και γενικών νοσοκομείων;
Η προκατάληψη, το στίγμα και ο ρατσισμός δεν εξαλείφονται με απλές διαφωτιστικές ομιλίες και με το «κυνηγητό των συμβόλων του στίγματος», αλλά με μια διαδικασία αλλαγής των κοινωνικών σχέσεων, έτσι ώστε η αξία του ανθρώπου, υγιή ή άρρωστου, «κανονικού» ή «μη κανονικού», να τίθεται στο κέντρο και να υπερτερεί της αξίας της υγείας ή της αρρώστιας, της κανονικότητας ή της μη κανονικότητας - δεδομένου ότι είναι στην «ανθρώπινη κατάσταση» να κινείται ανάμεσα στη υγεία και την αρρώστια, το κανονικό και το «μη κανονικό».
Μέρος αυτής της αλλαγής των κοινωνικών σχέσεων, μιας αλλαγής, δηλαδή, στην υλική βάση των πραγμάτων προκειμένου να δημιουργηθούν οι όροι για ν΄ αλλάξουν ιδέες, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες, είναι η αλλαγή του ιδίου του ψυχιατρικού συστήματος - η υπέρβαση των ψυχιατρείων. Μόνο έτσι είναι δυνατός ο μετασχηματισμός της ίδιας της σχέσης του «ασθενή» με την υπηρεσία ψυχικής υγείας (και με τους λειτουργούς της) στην κατεύθυνση της αμοιβαίας χειραφέτησης, της ισοτιμίας, του σεβασμού και της προαγωγής των δικαιωμάτων όλων των μερών.
Η χειραφέτηση του ψυχικά πασχόντων και της ίδιας της ψυχιατρικής από τις πρακτικές του εγκλεισμού και της «καταπιεστικής προστασίας» ή της εγκατάλειψης, είναι συνυφασμένη, επομένως με την κοινωνική χειραφέτηση, με κοινωνικά κινήματα πέρα από την ψυχιατρική, με τα οποία αυτή πρέπει να συγκροτήσει μια συμμαχία και
μια σχέση που ποτέ, μέχρι τώρα, δεν υπήρξε σ΄ αυτή τη χώρα.